Makedonya

 

Genel Bilgiler

Coğrafi Konum

Makedonya; kuzeyde Sırbistan ve Kosova, batıda Arnavutluk, güneyde Yunanistan, doğuda Bulgaristan ile komşudur. Makedonya’nın tek büyük ırmağı tam ortasından geçen Vardar Nehri’dir.

Ülkede yüksekliği iki bin metreyi geçen 16 dağ bulunmakla birlikte, en büyük göller Arnavutluk, Yunanistan ve Makedonya Cumhuriyeti’nin kesiştiği noktada bulunan Ohri, Prespa ve Doyuran Gölleri’dir.

Siyasi ve İdari Yapı

Ülke 1991 yılında Yugoslavya’dan Makedonya ismi ile bağımsızlığını ilan etmiştir. Birleşmiş Milletler ülkeyi 1993 yılında Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti (EYMC) ismi ile tanıdığını duyurmuştur. Diğer uluslararası örgütler olan Avrupa Birliği, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, Uluslararası Para Fonu, Avrupa Yayın Birliği ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi gibi örgütler ülkeyi Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti (EYMC) adıyla tanımışlardır.

Türkiye, Makedonya Cumhuriyeti’nin bağımsızlık ilanıyla beraber ülkeyi kendi ismi ile tanımıştır. Nitekim bu sebeple Makedonya’yı Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya ismiyle (FYROM) tanıyan NATO teşkilatına ait ve içinde Makedonya geçen tüm belgelerde metinde “FYROM” kısaltması geçerken belgenin sonundaki bir dipnotta Türkiye’nin ve diğer NATO üyeleri A.B.D, Arnavutluk, Bulgaristan, Estonya, Hırvatistan, İsveç, İzlanda, Kanada, Litvanya, Macaristan, Norveç, Polonya, Romanya ve Slovakya ile birlikte Makedonya’yı anayasal ismi ile tanıdığı ayrıca belirtilmiştir.

Makedonya parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. 120 temsilciden oluşan Parlamento 4 yılda bir yapılan seçimlerle oluşturulmaktadır. 11 Aralık 2016 tarihinde erken genel seçimler gerçekleştirilmiştir. Hükümet, Parlamentoda çoğunluğa sahip parti tarafından üstlenilmekte ve 15 bakanlıktan oluşmaktadır.

Makedonya’nın idari yapılanmasında İstatistiksel Bölgeler ve Belediyeler bulunmaktadır. Makedonya’nın İstatistiksel Bölgeleri şunlardır: Üsküp Bölgesi, Doğu Bölgesi, Kuzeydoğu Bölgesi, Pelagonya Bölgesi, Polog Bölgesi, Güneydoğu Bölgesi, Güneybatı Bölgesi, Vardar Bölgesi.

Makedonya’da 84 belediye vardır. Belediye seçimleri de 4 yılda bir yapılmaktadır. Ağustos 2004’te Makedonya idaresi tarafından, söz konusu 84 belediye yeniden düzenlenmiştir. Bu belediye merkezlerinden on tanesi Büyük Üsküp’ü oluşturur.

Nüfus ve İşgücü Yapısı

Makedonya’nın nüfusu tahmini olarak 2,1 milyondur ve km2’ye 80,2 kişi düşmektedir. Yaşlanan nüfus göz önüne alındığında toplam nüfusun % 17,5’i 0-14 yaş arasında ve % 12,7’si 65 yaş ve üzeridir. Nüfusun % 64,8’unu Makedonlar, % 25,2’sini en büyük etnik grup olarak Arnavutlar oluşturmakta ve bunları Türkler, Romanlar, Sırplar, Boşnaklar ve Ulahlar izlemektedir.

Ülkede 2016 yılı tahmini rakamlarına göre 958 bin civarında işgücü bulunduğu tahmin edilmektedir. Bu işgücünün % 18,3’ü tarım, % 29,1’i sanayi, % 52,6’sı hizmetler sektöründe çalışmaktadır.

Sanayi altyapısı, eski Yugoslavya döneminden miras kalan birkaç yatırımdan ibarettir. Ülke donanımlı ve rekabet edebilir bir işgücüne sahip olmakla birlikte, iş olanakları çok yetersizdir. 2016 IMF tahminlerine göre işsizlik oranı ortalama % 25,4’tür.

Doğal Kaynaklar ve Çevre

Makedonya’da, demir (Kicevo yakınlarındaki Tajmiste, Demir Hisar yakınlarındaki Zvan ve Radovis yakınlarındaki Damjan), kurşun-çinko (Kratovo-Zletovo bölgesinde, Sasa ve Toranica’da), bakır (Radovis çevresinde), bakır (Bucim’de), demir mineralleri, manganez, nikel, krom, altın, titanyum ve uranyum bulunmaktadır.

Ayrıca Veles’in doğusundan Yunan sınırına doğru ferro-nikel madenine rastlanmıştır. Ülkede az da olsa, molibden, volfram, cıva ve altın da bulunmaktadır.

Makedonya’da zengin demir-dışı metaller de mevcuttur. Mermer ve dekoratif taşlar Prilep, Gostivar ve Tetova yakınlarında çıkarılmaktadır. Magnesit ve Kratova yakınlarında zengin kuvars yatakları vardır. Ülkenin çoğu yerinde seramik endüstrisinde kullanılan yüksek kalitede bentolitik kil bulunmaktadır.

Makedonya, zengin bitki örtüsü ve hayvan varlığı ile ünlü yüksek dağlara, dağ akarsularına, göllerine ve birçok termal kaynaklara sahiptir.

Dahil Olduğu Uluslararası Anlaşmalar

Makedonya siyasi ve güvenlik açısından istikrarlı bir ülkedir. 2005 yılında AB, Makedonya’ya adaylık statüsünü vermiş ve ülke AB üyeliği şartlarına ilişkin ek reformlar uygulanması için çalışmalara başlamıştır. Makedonya NATO’ya üyelik için çalışmalarını devam ettirmekte, bir yandan da NATO operasyonlarına aktif olarak katılmaktadır.

Makedonya; Arnavutluk, Avusturya, Bosna Hersek, Bulgaristan, Beyaz Rusya, Belçika, Lüksemburg, Almanya, Mısır, İran, İtalya, Hindistan, İspanya, Sırbistan, Karadağ, Çin, Kuzey Kore, Malezya, Polonya, Romanya, Rusya, Slovenya, Türkiye, Ukrayna, Macaristan, Finlandiya, Fransa, Hollanda, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, İsviçre ve İsveç ile Yabancı Yatırımların Geliştirilmesi ve Korunması Anlaşmaları imzalamıştır.

Makedonya 3 çok taraflı Serbest Ticaret Anlaşmasına sahiptir. Bunlar;

– AB Ülkeleri ile Stabilizasyon ve Katılım Anlaşması (SAA-Stabilization and Association Agreement)
– İsviçre, Norveç, İzlanda ve Lihtenştan ile EFTA (European Free Trade Agreement),
– Arnavutluk, Moldova, Sırbistan, Karadağ, Bosna Hersek ve Kosova ile CEFTA (Central European Free Trade Agreement).

Makedonya’nın Türkiye ve Ukrayna ile ikili Serbest Ticaret Anlaşması bulunmaktadır.

 

Genel Ekonomik Durum

Ekonomik Yapı

Makedonya genel olarak tarım ekonomisine dayanan bir ülkedir. Tarım sektörü GSYİH’nın %11,2’sini oluşturmakta ve aktif nüfusun da % 18,3’ünü içermektedir. Başlıca tarım ürünleri; pirinç, pamuk, tütün ve çeşitli meyvelerdir. Koyun ve keçi besiciliği de bir o kadar önemlidir.

Ülkede sınırlı kapasitede demir, bakır ve kurşun cevherleri bulunmaktadır. Ülkenin en önemli sanayi sektörleri; kimyevi ürünler, demir-çelik, makine, metalürji ve tekstildir. Tekstil, özellikle de deri sanayii, en önde gelen sanayi kolunu oluşturmaktadır.

Sanayi sektörü GSYH’nın % 26,3’üne katkıda bulunmakta, işgücünün % 29,1’ine istihdam sağlamaktadır. Hizmet sektörü ise GSYİH’nın % 62,5’ini oluşturmakta ve nüfusun da % 52,6’sını istihdam etmektedir. Hizmetler özellikle ticaret, taşımacılık, telekomünikasyon, bankacılık alanlarında yoğunlaşmaktadır.

Kurumlar ve gelir vergisi % 15’ten 2007 yılında %12’ye, 2008 yılında ise %10’a düşürülmek suretiyle Bölgedeki hatta Avrupa’daki en düşük vergi olmuştur. Bu önlemle yabancı yatırımların arttırılması, ekonomik büyümenin sağlanması ve işsizlik oranının düşürülmesi hedeflenmiştir. Bir süredir uygulanan ekonomik reform programı ve düşük enflasyon politikası sayesinde Makedonya makroekonomi verilerinde kaydedilen görece olumlu gelişmeler devam etmiştir. Hükümetin önceliği yabancı yatırımcıları ülkeye çekmek ve özel sektöre ağırlık vermektir.

2015’te d % -0,25 olarak gerçekleşen enflasyon oranının 2016 yılında % 0,1 civarında olacağı tahmin edilmektedir. 2015 yılında 141 milyon dolar civarında olan cari açığın, 2016 yılında 194 milyon dolar olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. 2016 yılı IMF tahmini GSYİH’sı 10,5 milyar dolar civarında, reel büyüme ise % 2,2 oranındadır. Kişi başına düşen milli gelir 50.60 dolar ise de satın alma gücü paritesine göre bu miktar 10.492 dolara ulaşmaktadır.

Makedonya Yatırım Ajansı’nın ülkeye yabancı yatırımcı çekmek için hazırladığı yayınlarda ve gerçekleştirdiği sunuşlarda Makedonya’nın gelişmiş bir altyapıya sahip olduğu belirtilmesine ve bu bilginin diğer bölge ülkeleriyle kıyaslandığında doğru olmasına rağmen, ülke ekonomisinin hemen hemen her alanının ciddi olarak modernleştirilmesi, geliştirilmesi ve her şeyden önemlisi bürokrasi, yargı ve özel sektörde hakim olan ağır ve gevşek iş kültürünün profesyonelleştirilmesi yönündeki şiddetli ihtiyaç devam etmektedir.

Yaşanan ekonomik ve uluslararası politika sıkıntılarına rağmen, özellikle 2009 yılında yeniden AB entegrasyonuna odaklanan hükümetin çabaları sonucunda, 15 Ekim 2009’da yayımlanan son ilerleme raporunda Avrupa Komisyonunun Makedonya ile tam üyelik müzakerelerine başlanması yönündeki tavsiye kararı açıklanmıştır.

Halihazırda Yunanistan ile yaşanan isim sorunu çözülmeden Makedonya’nın NATO ve AB üyeliği için somut herhangi bir adım atılması mümkün görünmemekte olup, söz konusu sorunların çözümüne ilişkin yoğun uluslararası çabalar devam etmektedir. Makedonya’nın NATO ve AB üyeliği önündeki en büyük engel durumunda bulunan isim sorununun bir şekilde çözümlenmesi, ülkesel ve bölgesel güvenliği önemli bir ölçüt olarak değerlendiren uluslararası yatırımcılar açısından büyük önem taşımaktadır.

Ekonomi Politikaları

Makedonya geçen yıllarda makroekonomik düzeyde başarılar elde etmiştir. Dinar sabit ve Avro’ya karşı istikrarlıdır.Ülkenin sınırlı ve çok çeşitli olmayan ihracat kapasitesini arttırmak amacıyla gayri resmi olarak kontrol altında tutulan kur ve doğrudan yabancı sermaye akışını teşvik eden politikaların devam ettirilmesi beklenmektedir.

Hükümet Denar’ın, Avro karşısında dengede tutulması gerektiğini görmekle birlikte, ekonomik aktiviteleri canlandıracak ve yatırımcıları çekecek ulaştırma ve enerji altyapısına ilişkin sermaye harcamalarını da arttırmak istemektedir. Bütçe açığı 2016’da GSYİH’nın % 1,85’i oranında genişlemiş, kamu borçları ise GSYİH’nın % 30,6’sı oranında kalmıştır. Bu oranlar Bölgedeki diğer ülkelere nazaran düşük görülebilmekle birlikte, Makedonya gibi küçük bir ekonomi için ciddi sayılmaktadır.

Yunanistan ve Avrupa Birliği ekonomilerinde görülen olumsuz gelişmelerin Makedonya ekonomisinde de ciddi etkileri olmaktadır. Zira Makedonya dış ticaretinin yarısından fazlasını AB ülkeleri ile yapmaktadır.

Yunanistan özelinde ise, iki ülke arasında yaşanan tüm siyasi ve toplumsal sorunlara rağmen, adı geçen ülke hala Makedonya’nın doğal ticari ve ekonomik ortaklarından biri olma özelliğini korumaktadır. Yunanistan, Makedonya’nın en önemli üçüncü dış ticaret ortağıdır ve Makedonya’da 1990’lı yıllarda gerçekleştirilen özelleştirmeler sırasında yapılan satın almalar sonucunda Makedonya’daki en önemli yabancı yatırımcı ülkeler arasında ön sıralarda yer almaktadır. Halen Makedonya’nın en büyük bankası durumunda bulunan Stopanska Banka’nın sahibi Yunanistan Merkez Bankasıdır. Ayrıca, ülkedeki tek petrol rafinerisi de Yunanlılara aittir. Halihazırda Makedonya’daki Yunan yatırım tutarının 1 milyar Avronun üzerinde olduğu bilinmektedir.

Ülkenin iç siyasi yapısı da Makedonya ekonomisi açısından iyi izlenmesi gereken bir nitelik taşımaktadır.

Makedonya’da resmi rakamlara göre ülke nüfusunun % 25’ini oluşturan Arnavutların içinde yer almadığı herhangi bir hükümetin kurulması mümkün bulunmamaktadır. İki etnik grup arasında genellikle güvene dayanmayan ve farklı öncelikler taşıyan ilişkiler nedeniyle zaman zaman hükümetlerin ciddi sıkıntılar yaşadığı gözlenebilmektedir. Örneğin, Yunanistan ile yaşanan isim sorunu Makedonlar için büyük bir önem taşımakta iken, AB ve NATO üyeliğinin getirmesini umdukları faydalar yanında bazı Arnavutlar ülkelerinin isminin ne olacağı hususunun çok da önemli olmadığını belirtmektedir.

Gerek hükümet gerek başka çevreler tarafından sıklıkla iç siyaset malzemesi olarak kullanılan Yunanistan’la yaşanan isim sorununun aşılamaması, bunun sonucunda zaten sorunlu olan Makedon-Arnavut ilişkilerinin daha da gerilmesine sebep olabilecek nitelikte değerlendirilmektedir.

Her iki problem, zaten çok küçük bir pazar olan Makedonya’nın ulusal ve uluslararası güvenlik gerekçeleriyle yatırım yapılması riskli bir ülke olarak algılanmasına neden olmaktadır.

Aslında yeterli veriye dayanmayan söz konusu yanlış algılamaların üstüne bir de ülkenin içindeki yolsuzluk, yavaş iş kültürü, ağır ve sorunlu işleyen bürokrasisi ve zaman zaman tarafsızlığını kaybedebilen ve çok ağır işleyen yargı sistemi gibi etmenler eklenince tablonun biraz daha karardığı görülmektedir.

Ekonomik Performans

2008 yılı sonunda başlayan ve 2009’da bütün dünyayı saran küresel ekonomik ve finansal kriz Makedonya’da çok etkili olmamıştır. Bunun nedeni, Makedon ekonomisinin ve özellikle finans piyasasının küresel ekonomiye henüz entegre olamamasının sağladığı avantajdır. Özellikle krizin kaynağı pozisyonunda bulunan ve küresel ekonomideki çöküşten doğrudan etkilenen uluslararası finans kuruluşlarının zaten çok küçük olan Makedonya finans piyasasında operasyonlarının bulunmaması, Makedonya finans sisteminin ayakta kalabilmesine vesile olmuştur. Bununla birlikte Makedonya ekonomisinin, 1991’de ülkenin bağımsızlığını kazandığı dönemlerdeki ekonomik büyüklüklerine ancak ulaşmakta olduğu da dikkate alınmalıdır.

Makedonya geçen yıllarda makroekonomik düzeyde başarılar elde etmiştir. Dinar sabit ve Avro’ya karşı istikrarlıdır.

Kağıt üstünde, özellikle maliyetler açısından önemli avantajlar sunan Makedonya’da, çok ağır işleyen, bilgi ve istatistik yaratma ve depolama konusunda önemli zaafları bulunan ve bu nedenle kayda değer bir değerlendirme yapılmasını sağlayacak verilerden yoksun bir bürokrasi bulunmaktadır. Çok sık değişen mevzuat ve güven duyulmayan yargı sistemi, olası yabancı yatırımcıların Makedonya’da gerçekleştirmeyi öngördüğü yatırım kararlarını bir kez daha değerlendirme gereği duymalarına neden olabilmektedir.

Bununla birlikte, AB üyesi olsun olmasın bölgedeki diğer ülkelerdeki benzer sıkıntılarla karşılaştırıldığında Makedonya’nın yukarıda belirtilen hususlarda çok kötü durumda olduğu yönünde bir beklenti yaratmak da yanlış olacaktır, çünkü yukarıda belirtilen sorunlar ve iş kültürü hemen hemen aynı olan tüm Balkan ülkeleri için geçerlidir. Dolayısıyla, Makedonya’nın genel olarak diğer bölge ülkelerinden daha iyi durumda olduğu belirtilmelidir.

Orta vadede Makedonya ekonomisinin büyümesi için, bölge ülke ekonomilerinin toparlanması, ülkenin kalıcı bir makroekonomik istikrarı sağlaması ve gelecek yıllarda yatırımcıları teşvik eden reformları gerçekleştirmesi gerekmektedir.

 

Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü

Yabancı Yatırımlar

Küçük ve açık bir ekonomi olarak Makedonya, yabancı yatırımları çekmek için aktif adımlar atmaktadır. Özellikle yabancı yatırımcıların yerli ortakları ile aynı haklardan yararlanmalarını sağlayıcı ve diğer haklarını da güvence altına alıcı düzenlemeler yapılmasına önem verilmektedir.

Makedonya, Dünya Bankası Kolay İş Yapma 2015 Raporuna göre 30. sıradayken 2016 Raporunda 12. sıraya yükselerek, Bölgesinde birinci olan konumunu devam ettirmiştir. Yine aynı kaynağa göre ülkede iş kurma kolaylığı açısından Makedonya listenin 2. Sırasında yer almaktadır.

Makedonya Merkez Bankası’nın yaptığı açıklamaya göre, Makedonya’ya yapılan yabancı yatırım miktarı; 2010-2015 yıllarında 1,2 milyar $’ı geçmiştir. 2016 yılı ilk çeğreğinde ülkeye giren yabancı yatırım miktarı ise 66,3 milyon $’dır. Hollanda, Avusturya, Slovenya ülkeye yapılan yatırımlarda ilk üç sırayı paylaşmaktadırlar. Türkiye % 3,21 oran ile yatırımcı ülkeler arasında 10. sırada yeralmaktadır.

Makedonya Merkez Bankası’nın verilere göre; Makedon yatırımlarının yarısından fazlası (% 57) Sırbistan’da bulunmakta, bu ülkeyi Hollanda (% 25), Rusya (% 14), Yunanistan (% 7) ve Hırvatistan (% 6) izlemektedir.

2016 yılı itibariyle ülkeye giren yabancı yatırım stoğunun 6,4 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir.

Ülkeler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Doğrudan Yabancı Yatırımlarda İlk Beş Ülke (IMF)

ÜLKE	(%)
Hollanda	20,4
Avusturya	11,4
Slovenya	11,1
Yunanistan	10,7
Macaristan	9,5
Diğer	19,5

Kaynak: IMF

Makedonya halihazırda birçok ülke ile ikili yatırım anlaşmaları imzalamış ve çok taraflı konvansiyonları da iç hukukuna adapte etmiştir.

Yasal ve düzenleyici çerçeve oldukça müsait olmakla birlikte, rüşvet, bürokrasi arasındaki kapasite ve iletişim eksikliği ve kanunların uygulanmasındaki endişeler yerli ve yabancı yatırımcıları endişelendiren hususları oluşturmaktadır. Kurumsal kapasite eksikliklerine rağmen, birçok değişiklik kanunen saptanmış ve uygulamaya sokulmuştur.

Makedonya’nın NATO üyeliği ve AB ilişkilerinin, Yunanistan ile yaşadığı isim anlaşmazlığı sürdüğü müddetçe sürüncemede kalacağı ve bunun da ülkenin ekonomik gelişimi ve politik istikrarını etkileyebileceği düşünülmektedir. Son yıllarda Makedonya’ya giren direkt yabancı sermayede yaşanan ciddi düşüşte, küresel ekonomik krizin yanında, rüşvet, kanunlara uyumda yaşanan sorunlar ve Avrupa-Atlantik ilişkilerinin askıya alınmasının da çok etkili olduğu düşünülmektedir.

Makedonya Anayasası, yabancı yatırımcılara piyasada eşit pozisyon hakkı, yatırım sermaye ve karlarını serbestçe transfer etmelerini ya da ülkelerine geri götürmelerini garanti etmektedir. Makedonya’da özelleştirme neredeyse tamamlanmıştır. Özel sermaye piyasada hakim durumdadır. Makedonya kanunlarına göre, geriye kalan devlet sermayeli şirketlerin özelleştirilmesi işlemlerinde yerli ve yabancı yatırımcılar eşit fırsatlara sahiptir. Yabancı yatırımcılara karşı olan hiçbir düzenleme bulunmamaktadır. Yasal düzenleme birçok kanun ile çizilmiştir.

Makedonya Hükümeti, ülkedeki en büyük işveren, mal ve hizmet alıcısıdır. Yolsuzluk ve uygunsuzlukları en aza indirgemek için internet üzerinden prosedürlerin işletilmesi etkinlik ve uluslararası tanınırlık açısından daha uygun olmakla birlikte, bu uygulama henüz yaygınlaşmamıştır.

Makedonya’daki ekonomik istikrarsızlık, yavaş işleyen bürokrasi, çalışma ve oturma izinlerinde yaşanan sıkıntılar, güven duyulmayan yargı sistemi ve sık değişen mevzuat gibi nedenlerle, Türk yatırımcıların bu ülkeye yönelik ilgisi sınırlıdır. Ülkemizin Makedonya’daki yatırımları büyük ölçüde KOBİ’lerden oluşmaktadır ve ülkedeki toplam yatırımların % 3,2’sini kapsamaktadır.

Makedonya’da doğrudan yabancı sermaye yatırımı gerçekleştiren Türk şirketlerinin sayısı 100 civarındadır. Bununla birlikte, TAV ve Şişecam gibi büyük çaplı şirketlerin Makedonya’ya yatırımlarıyla birlikte Makedonya’daki toplam Türk yatırımı tutarı 500 milyon Dolar’ı aşmıştır.

En büyük yatırım, 2008 yılında açılan ihaleyle, Üsküp ve Ohri havalimanlarının modernleştirilmesi ve işletilmesi hakkını kazanan TAV şirketi tarafından yapılmıştır. Bu çerçevede modernizasyon çalışmaları tamamlanan Ohri Aziz Pavlus Havaalanı, 10 Nisan 2011 tarihinde Başbakan Nikola Gruevski’nin katılımıyla gerçekleştirilen resmi törenle açılmıştır. Üsküp Büyük İskender Havaalanı’nın resmi açılışı ise 6 Eylül 2011 tarihinde gerçekleştirilmiştir.

Makedonya’daki en önemli Türk yatırımları arasında ayrıca; bankacılık sektöründe Halk Banka AD Skopje (Ziraat Banka AD Skopje’yi devraldıktan sonra ülkenin 6. büyük bankası olmuştur) ile Hollanda merkezli Demir-Halk Bank tarafından çoğunluk hissesi satın alınan İK Banka yer almaktadır. “Swedmilk” fabrikasını satın alarak Makedonya pazarına giren Sütaş’ın Makedonya’ya 2 bin büyükbaş hayvan getirme hedefi bulunmaktadır.

Yatırımını Cevahir Holding’in üstlendiği ve 42 katlık dört binadan, alışveriş merkezinden ve sosyal alanlardan müteşekkil kompleksin inşasına Üsküp’ün Aerodrom ilçesinde Temmuz 2012’de başlanmıştır. Projenin toplam maliyeti 300 milyon Euro’dur.

Makedonya’daki yabancı yatırımların önemli bir kısmı telekomünikasyon, bankacılık, sigortacılık, petrol sanayi, tekstil, gıda, tütün, ticaret ve hizmet sektöründe görülmektedir. Son dönemde, çeşitli doğrudan yabancı sermaye yatırım yöntemleriyle Makedonya’da yatırım yapan şirketlerin sayısı artmaktadır.

Söz konusu şirketler arasında, İngiltere’den Johnson Matthey ve QBE Insurance Group Limited, Avusturya’dan Mobilkom Austria ve EVN, Almanya’dan T-Home, Fransa’dan Societe Generale, ABD’den Johnson Controls (USA), Yunanistan’dan National Bank of Greece, Hellenic Bottling Company S.A. ve Titan Group, Hollanda’dan Mittal Steel, İsviçre’den Duferco gibi firmalar yer almaktadır.

Makedonya’daki doğrudan yabancı yatırımların resmi kayıtları Makedonya Merkez Bankası tarafından tutulmakta, ancak adı geçen kuruluşun sadece başlangıç tutarını kaydetmesi, daha sonra ülkeye gelen ve yatırımın asıl büyük kısmını oluşturan tutarların kayda alınmaması nedeniyle Makedonya Merkez Bankası’nın konuyla ilgili istatistikleri güvenilir bir kaynak niteliği taşımamaktadır.

Bu gerçekler ışığında, Makedonya Merkez Bankası’nın resmi rakamlarına göre Hollanda’nın en büyük yabancı sermaye yatırımı gerçekleştiren ülke konumunda bulunduğu Makedonya’da Türk yatırımları diğer ülkelere oranla düşük düzeylerde kalmaktadır. TCMB verilerine göre 2005-2016 dönemi itibariyle Türkiye’nin Makedonya’ya yapmış olduğu yatırımların toplamı 144 milyon dolardır.

Sektörler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Ülkeye gelen yabancı yatırımların yarısından fazlası inşaat da dahi olmak üzere hizmetler sektörüne olmaktadır. Bunu imalat sanayi, elektrik/gaz/su işleri ve madencilik, tarım/hayvancılık izlemektedir.

Yatırımlarda Öncelikli Alanlar

Makedonya Hükümetince yabancı yatırımcı beklendiği ilan edilen alanlar:

– Bilişim ve iletişim teknolojileri,

– Tarım ve gıda işleme teknikleri,

– Otomotiv,

– Turizm,

– Metalürji,

– Kimyasallar,

– Enerji,

– Toplu konut inşaatları,

– Altyapı yatırımları (atık su ve içme suyu projeleri),

– Sigortacılık,

– Tütün ve sigara,

– Tekstil (hazır giyim, deri),

– Bankacılık yatırımları.

Söz konusu alanların yanı sıra, Makedonya açısından ana doğal gaz nakil hatlarından birine dahil olmanın büyük önem taşıdığı hususu Makedonya yetkililerince sıklıkla dile getirilmektedir. Bu konuyla bağlantılı olarak, halihazırda evsel doğal gaz tüketimi henüz bulunmayan Makedonya’da başta Üsküp şehri olmak üzere hem evsel hem de endüstriyel doğal gaz nakil ve dağıtımı önem taşıyan bir yatırım alanı olarak değerlendirilmektedir.

Makedonya hemen hemen bütün sektörler için elverişli koşullar sunan ve birçok açıdan bakir bir ülke olup, Türk firmaları açısından; yaş meyve-sebze ve işlenmiş gıda sanayi (organik tarım) (tavuk çiftliği) (süt ve sütten mamul ürünler), otomotiv yan sanayi, bilişim teknolojileri, paketleme makineleri (tetrapak ve diğer), tekstil, deri işleme tesisleri, ağaç işleme ve mobilya sanayi, her türlü makine, makine imalat sanayi (montaj yatırımları), inşaat malzemeleri, madencilik (mermer), kireç ocağı, su arıtma cihazları, altyapı araç ve gereçleri, başlıca yatırım ve ticaret alanları olarak sıralanabilir.

Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler)

Makedonya’da serbest bölgelerin şartları, ölçütleri ve anlaşma koşulları Makedonya Teknolojik Sanayi Gelişme Bölgeleri (Technological Industrial Development Zones) Yasası ile düzenlenmektedir. Serbest bölgelere yönelik olan gelişim, denetim ve tesis kurma aktivitelerini yönetmek için Serbest Ekonomik Bölgeler Müdürlüğü (Directarate for Technological Industrial Development Zone) kurulmuştur.

Söz konusu yasanın incelenmesinden de görüleceği üzere, Makedonya’daki “serbest bölge” olarak adlandırılan ve Türkiye’deki serbest bölge, organize sanayi bölgesi ve teknoparkların bazı özelliklerini bir arada barındıran “Teknolojik Sanayi Gelişme Bölgeleri” bir dış ticaret enstrümanı olmakta ziyade, ülkedeki ekonomik ve teknolojik gelişimin hızlandırılmasının ve ülkeye yabancı yatırımcı çekilmesinin en önemli araçlarından biri olarak tasarlanmıştır.

Nitekim Makedonya Hükümeti ve Makedonya Yatırım Ajansı’nın ülkeye yabancı yatırımcı çekmek için hazırladığı yayınlarda ve gerçekleştirdiği sunuşlarda en çok öne çıkarılan hususlardan birisi, Makedonya serbest bölgelerinde sağlanan ve aşağıda özetlenen olanaklardan bahsedilmesidir. Koridor 8 (Doğu – Batı) ve Koridor 10’un (Kuzey – Güney) Makedonya topraklarından geçmesi Serbest Bölgelerinin gelişimi için önemli bir etken sayılmaktadır.

Makedonya’daki serbest bölgeler aslında Türkiye’deki uygulamalardan farklı olarak, seçilmiş bazı sektörlerde sadece üretim yapılması üzerine tasarlanmıştır. Söz konusu bölgelerde sadece ticari faaliyette bulunacak firmalar çalışamamaktadır. Ayrıca, bu bölgelerde yapılacak üretimin iç piyasa yerine ihracata yönelik olması gerekmektedir.

Makedonya Cumhuriyeti’nde; Bunarcik (Üsküp 1), Üsküp 2, İştip ve Kalkandelen (Tetovo) şehirlerinde olmak üzere toplam 4 adet serbest bölge ilan edilmiş olup, bunlardan sadece Bunarcik Serbest Bölgesi faal durumdadır. Nisan 2010’da Bunarcik 2 ve İştip’teki Serbest Bölgelerin temel atma törenleri gerçekleştirilmiştir. Ülkede toplam yedi adet Serbest Bölge oluşturulması planlanmaktadır.

Bunarcik Serbest Bölgesi Üsküp–Kumanovo otoyolunun (E-75) yanında, Üsküp “Aleksandar Veliki” havalimanına 3 km uzaklıktadır. 158,93 hektarlık alana sahiptir. Halihazırda, biri ABD merkezli Johnson Controls ve diğeri İngiltere menşeli Johnson Matthey olmak üzere iki otomotiv yan sanayi firması, Bunarcik Serbest Bölgesinde fabrikalarını kurmuşlardır.

2011 yılında Makedonya’da cam ambalaj üretimine başlamayı öngören Şişecam ve otomotiv sektöründe alüminyum profil üretmek üzere Üsküp Serbest Bölgesinde üretim yapmayı planlayan Borteknik firmalarımız Makedonya Hükümeti ile iyi niyet sözleşmeleri imzalamış olmakla birlikte henüz faaliyete geçilmemiştir. Söz konusu serbest bölgede ayrıca, Kore ve İtalya’dan birer otomotiv firmasının daha yatırım yapacağı bilinmektedir.

Teknolojik Sanayi Geliştirme Bölgesi (Technological Industrial Development Zone) olarak adlandırılan Makedonya serbest bölgelerinde kazanç vergisinden 10 yıl boyunca, bölge dışında % 10 olan kişisel gelir vergisinden ise 5 yıl boyunca % 50 oranında muafiyet sağlanmaktadır. Ayrıca, serbest bölgedeki yatırımcılar hammadde, makineler ve parçaları ve ilgili ürünler için KDV ve gümrük vergilerinden muaf tutulmaktadır.

Serbest bölgedeki araziler çok düşük fiyatlarla ve 50 yıllık uzun dönemli kiralama (leasing) imkanı ile yatırımcılara sunulmakta, bu sürenin 25 yıl daha uzatılabilmesi mümkün bulunmaktadır.

Serbest bölgede yatırım yapan firmalar için gerekli altyapı hizmetlerine (doğal gaz, su, kanalizasyon ve elektrik) erişim sağlanmasına ilişkin herhangi bir masraf üstlenmek durumunda kalmadığı gibi, söz konusu giderlerle ilgili altyapı vergilerinden de muaf tutulmaktadır. Ayrıca, yatırımcılar inşaat izinleri konusunda ödenmesi gereken ücretlerden de serbest bölgelerde muaf bulunmaktadır.

Ülkede İş Kurma Mevzuatı

Makedonya’daki Şirket Kurma Prosedürü:

Makedonya’da yerli ve yabancı firma ayrımı bulunmamakta, vergiler, imtiyazlar ve devlet destekleri anlamında tüm firmalar aynı prosedürlere ve mevzuata tabi bulunmaktadır.

Makedonya’da firma kurma işlemlerinde Merkez Sicil tek yetkili kurumdur. Oluşturulan tek başvuru sistemi (one-stop-shop system) sayesinde, şirket kurma işlemleri 4 saatte ve çok düşük maliyetlerle sonuçlandırılmaktadır. Buna göre, yatırımcılar Merkez Sicil’de tek bir ofisle muhatap olmakta, başvuruları bu ofise yapmakta, gerekli bilgileri söz konusu ofisten alabilmekte ve başvurularını tek bir elemandan takip edebilmektedir. Söz konusu tek başvuru sistemi, Makedonya’nın değişik yerlerindeki 32 adet kurum ve kuruluş ofisleriyle elektronik olarak bağlı olan Merkez Sicil tarafından yürütülmekte ve sonuçlandırılmaktadır.

Makedonya’daki şirket kurma ya da şube açma şeklindeki yapılanmalar temelde firmalarımızın tercihine kalmaktadır. Ülkede ticari faaliyette bulunmak için şirket kurmak şart olmakla birlikte, müteahhitlik yapmak ya da sadece temsilci bulundurmak amacıyla Makedonya’ya gelen firmalarımızın bazıları şirket kurmak yerine şube açmayı tercih edebilmektedir.

Yabancı firmaların ülkede temsilcilik açmaları için gerekli şartlar:

• Yabancı firmanın noter onaylı ticaret sicil gazetesi,

• Temsilciliğin Makedonya’daki adresi,

• Temsilcilik açma sürecinde imza yetkisi olan kişinin adı ve kimlik/pasaport numarası,

• Temsilcilik müdürünün adı ve kimlik/pasaport numarası,

• Temsilcilikte çalışacak tüm elemanların adı ve kimlik/pasaport numaraları.

• Gerekli diğer belgeler:

• Temsilcilik açma kararı,

• Makedonya Merkez Sicil Kurumu’na temsilcilik kayıt başvuru formu,

• Temsilciliğin çalışma programı,

• Makedonya’daki temsilciliğin faaliyetleri konusunda bütün sorumlulukları üstlendiğine dair ana şirketin beyanatı.

Makedonya Cumhuriyeti’nde doğrudan vergiler (kurumlar vergisi, kişisel gelir vergisi, emlak vergisi) ve dolaylı vergiler (KDV ile ÖTV) uygulanmaktadır.

Makedonya’da faaliyet gösterecek firmalarımız açısından önem taşıyan konuların başında gelen vergilere ilişkin özet bilgiler aşağıda yer almaktadır:

• Kurumlar Vergisi, %10’luk düz vergi olarak uygulanmaktadır. Bu oranla Makedonya Avrupa’nın en düşük vergi uygulamasına sahip ülkelerinden biri konumunda olup, söz konusu oranın önümüzdeki yıllarda %8’e düşürülmesi planlanmaktadır.

• Ülkede uygulanan gelir vergisi oranı da %10’dur.

• Katma Değer Vergisi’nin (KDV) genel uygulama oranı %18 olup, gıda ürünleri, kamu tarafından sağlanan şebeke suyu, kitap, gazete ve dergi gibi yayım-basım ürünleri, güneş enerjisi kolektörleri, ulaşım, bilgisayar donanımları ve yazılımda ise %5’lik KDV alınmaktadır.

• Emlak Vergisi %0,1-0,2. Gayrimenkul Satış Vergisi ise %2-4 gibi çok düşük oranlarda uygulanmaktadır.

• Sosyal Vergiler;

Emeklilik ve Malul Sigortası %21,2

Sağlık Sigortası %9,2

İş ilişkisi %1,6

Söz konusu sosyal vergi ve sigortaların düşürülmesi yeni hükümetin gündeminde olan bir konudur.

Yıl içerisinde kurumlar vergisi ve kişisel gelir vergisi aylık olarak ödenmektedir. Kurumlar vergisi için aylık ödemelerin ayın bitiminden en geç 15 gün içerisinde yapılması gerekmektedir. Kişisel gelir vergisi ise çalışana maaş ödemesi ile eşzamanlı olarak yatırılmaktadır.

Öte yandan, takvim yılının bitiminden sonra vergi mükelleflerinin kurumlar vergisi için vergi bilançosunu Kamu Gelirler Dairesine en geç 28 (29) Şubata kadar sunması gerekmektedir. Kişisel gelir vergisi için süre 15 Mart olarak belirlenmiştir.

Serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmalar çalışmaya başladıkları tarih itibariyle 10 yıl süreyle kurumlar vergisinden muaf tutulmaktadır. Bahse konu firmaların çalışanlarına uygulanan kişisel gelir vergisinde ise 5 yıl süreyle %50 indirim yapılmaktadır.

Yatırımlara Sağlanan Teşvikler

Teknolojik Sanayi Geliştirme Bölgesi (Technological Industrial Development Zone) olarak adlandırılan Makedonya serbest bölgelerinde kazanç vergisinden 10 yıl boyunca, bölge dışında %10 olan kişisel gelir vergisinden ise 5 yıl boyunca %50 oranında muafiyet sağlanmaktadır. Ayrıca, serbest bölgedeki yatırımcılar hammadde, makineler ve parçaları ve ilgili ürünler için KDV ve gümrük vergilerinden muaf tutulmaktadır.

Serbest bölgedeki araziler çok düşük fiyatlarla ve 50 yıllık uzun dönemli kiralama (leasing) imkanı ile yatırımcılara sunulmakta, bu sürenin 25 yıl daha uzatılabilmesi mümkün bulunmaktadır.

Serbest bölgede yatırım yapan firmalar için gerekli altyapı hizmetlerine (doğal gaz, su, kanalizasyon ve elektrik) erişim sağlanmasına ilişkin herhangi bir masraf üstlenmek durumunda kalmadığı gibi, söz konusu giderlerle ilgili altyapı vergilerinden de muaf tutulmaktadır. Ayrıca, yatırımcılar inşaat izinleri konusunda ödenmesi gereken ücretlerden de serbest bölgelerde muaf bulunmaktadır.

Oturma ve Çalışma İzinleri

Makedonya’ya turistik amaçla veya aile ziyareti için gelen vatandaşlarımız, vize almaksızın 2 aya kadar bu ülkede kalabilirler. Bu süreden sonra Makedonya’yı terk etmeleri gerekmektedir. Çalışma vizesi olmayanların, iki ayda bir giriş-çıkış yapsalar dahi, çalışmaları yasaktır. Çalışmak isteyen vatandaşlarımızın çalışma izni almaları gerekmektedir.

‘’Yabancı İşçi Çalıştırma Yasası’’ (M.C. Resmi Gazetesi No.70/2007 ve 5/2009) çerçevesinde Makedonya’da yabancı işçilerin istihdam koşulları belirlenmiştir. Yasaya göre farklı çalışma izin türleri ve farklı prosedürler belirlenmiştir. Makedonya’da yabancı işçilerin istihdamı için temel şart Makedonya ekonomisine negatif etki yapmamasıdır.

Yabancı işçi transferinin yapılabilmesi için firmanın Makedonya’da bir şubesi veya kurulu firmasının olması gerekmektedir. Bu durumda işveren geçici olarak yabancı işçi transferi yapabilmektedir. Transfer edilecek işçinin kendi ülkesinde sosyal güvenlik ve sağlık sigortasının yapılmış olması ve işveren firmada en az 1 yıl süreyle çalışmış olması gerekmektedir.

Makedonya’da yabancı işçi çalıştıracak firmaların, işçiler için öncelikle çalışma ve oturma izni almaları gerekmektedir. Çalışma ve oturma izinleriyle ilgili kuruluşlar; Dışişleri Bakanlığı Vize Merkezi (ve Makedonya’nın ilgili ülkelerdeki büyükelçilik ve konsoloslukları), İçişleri Bakanlığı Yabancılar Şubesi ve Makedonya Çalışma Ajansı’dır.

Çalışma izinleri en az 6 ay için verilmekte, gerekmesi halinde yenilenebilmekte ve maksimum 3 yıla kadar uzatılabilmektedir.

Yabancı uyruklu bir kişiye çalışma izni verilebilmesi için öncelikle işveren, gerekli belgelerle Makedonya Çalışma Ajansına başvurmalıdır. Çalışma Ajansının 15 gün içerisinde, boş kadronun Makedonya uyruklu çalışanlarca doldurulup doldurulamayacağı konusunda görüş bildirmesi gerekmektedir. Bir diğer deyişle, Makedonya makamları, söz konusu iş için yabancı birisinin işe alınmasının gerekli olup olmadığını takdir edecektir. Çalışma Ajansının olumlu görüşü alındığında, işveren ile yabancı arasında sözleşme imzalanır. Çalışma Ajansı, yabancıya sözleşmeyi de içeren başvuru dosyasının onaylı örneğini verir.

T.C. vatandaşları, başvuru dosyasına gerekli belgeleri ekleyerek, Makedonya’nın İstanbul veya Ankara’daki temsilciliklerine başvurur. İstenen belgeler aşağıda yer almaktadır:

– Çalışma Ajansınca verilen izin

– Geçim kaynaklarını gösteren belgeler

– Kişinin ikamet edeceği yeri gösteren belgeler

– Sağlık sigortasına dair belgeler

– Adli sicil belgesi

– Makedonya’da kalınacak süreyi en az 3 ay aşan geçerliliği olan pasaport

İş kurmak için gelenler, öncelikle şirketin kaydını yaptırdıktan sonra aynı şekilde Türkiye’deki Makedonya Büyükelçiliği/Başkonsolosluğunda çalışma izin başvurusunda bulunmalı ve izin başvurusu olumlu sonuçlanıncaya kadar Makedonya’da çalışmamalıdır.

Çalışma izni yine Makedonya’nın dış temsilciliklerinden verilecektir. Ayrıca, çalışma izni alınıncaya kadar çalışmak yasaktır. Başvuruda eksik belge olmadığı takdirde sürecin en fazla 60 gün sürmesi öngörülmektedir.

Çalışma izni bulunan yabancının aile mensupları oturma izni alabilirler. Bu yöndeki başvurular da Makedonya Büyükelçiliğine/Başkonsolosluğuna yapılmalıdır. Oturma izninin uzatılması için Makedonya İçişleri Bakanlığına başvurulmalıdır. Oturma izni ücreti 30 Avro’dur.

Çalışma izni verilmeyen yabancılar, kararın alınmasından itibaren 8 gün içerisinde Makedonya Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı nezdinde itiraz hakkına sahiptirler.

Yasadışı olarak çalışan yabancılara ve izinsiz yabancı çalıştıranlara para cezası, sınırdışı edilme ve Makedonya’ya giriş yasağı gibi cezalar uygulanmaktadır.

Çalışma izni başvuru formları ve konuyla ilgili ayrıntılı bilgilere www.mtsp.gov.mk adresinden, oturma izni başvuru formlarına ise www.moi.gov.mk adresinden ulaşılabilmektedir.

“Yabancı İşçi Çalıştırma Yasası” ile “Çalışma İzinleri Verme Prosedürü ve Özel Çalışma İzinleri Yönetmeliği’’ (M.C. Resmi Gazetesi No.108/2007) uyarınca farklı türden çalışma izinleri ve bunların verilmesi için farklı şartlar belirlenmiştir.

Çalışma Ajansı üç çeşit izin vermektedir: Şahsi çalışma izni, istihdam edilmeye dayalı (bir firmanın çalışanı olarak) çalışma izni ve çalışma izni.

i. Şahsi çalışma izinleri işçilik piyasa koşullarından bağımsız olarak en çok bir yıla kadar bir süreyle verilen izinlerdir.

Bu kategoriye:

1. Makedonya kökenli olan fakat yabancı uyruklu olan kişiler,

2. Daimi oturum izni olan yabancılar,

3. Makedonya vatandaşı ile evlilik sebebiyle geçici oturum izni olan yabancılar,

4. Mülteci statüsü kabul edilen yabancılar,

5. Geçici koruma altında olan yabancılar,

6. İnsan ticareti mağduru olan ve insani nedenlerle oturum izni verilen yabancılar girmektedir.

Ayrıca bu kategoriye Makedonya’da şirket kurmuş ve bu şirkette kurucu veya yönetici olarak iş ilişkisi kuracak yabancılar da girmektedir.

ii. İstihdama dayalı (bir firmanın çalışanı olarak) çalışma izinleri işverenin başvurusuna istinaden ve sadece bahsekonu firmada çalışabilecek şekilde verilen izinlerdir. Bu tür izin kapsamında yabancı işçi çalıştırmanın temel şartı ekonomiye ve işsizlik oranına olumsuz etki yapmamasıdır. Bu tür izinler genellikle çalışma piyasasında açığı bulunan meslekler için verilmektedir.

iii. Diğer çalışma izinleri geçici süreli çalışacak yabancılara verilmektedir. Bu izinlerin verilme durumları:

1. Transfer edilmiş işçiler (sınırötesi hizmetler)

2. Yabancılara yönelik eğitim

3. Tarım, ormancılık ve inşaat alanında sezonluk işçiler

4. Yabancı temsilciler tarafınca yapılan işler

5. Yabancıların kişisel hizmetleri.

Makedonya’da çalışan yabancı uyruklu işçilerin en büyük bölümü kendi firmalarında kurucu, yönetici, müdür vb. olarak çalışmaktadır.

Ülkedeki İhaleler

Makedonya’da görev ve yetki alanlarına göre ihaleci kuruluş niteliği taşıyan Bakanlıklara, kurum ve kuruluşlara ilişkin internet adresleri aşağıda yer almaktadır.

• Altyapı, ulaştırma ve haberleşme alanlarında Ulaştırma ve İletişim Bakanlığı,

• Çevre projeleri alanlarında Çevre ve Alan Planlama Bakanlığı,

• Sulama barajları alanında Tarım, Orman ve Su İşleri Bakanlığı,

• Enerji ve turizm alanlarında Makedonya Ekonomi Bakanlığı.

Başbakanlık, www.vlada.mk

Ekonomi Bakanlığı, www.economy.gov.mk

Ulaştırma ve Haberleşme Bakanlığı, www.mtc.gov.mk

Tarım, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, www.mzsv.gov.mk

Çevre Bakanlığı, www.moe.gov.mk

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, www.mtsp.gov.mk

Maliye Bakanlığı, www.finance.gov.mk

İçişleri Bakanlığı, www.moi.gov.mk

Merkez Bankası, www.nbrm.gov.mk

Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü (Teknolojik Sanayi Geliştirme), www.fez.gov.mk

Devlet İstatistik Kurumu, www.stat.gov.mk

Gümrük Müdürlüğü, www.customs.gov.mk

Vergi Dairesi, www.ujp.gov.mk

İş Bulma Kurumu ,www.zvrm.gov.mk

Merkez Sicil, www.crm.org.mk

Çalışma Ajansı, www.mtsp.gov.mk

Makedonya-Türkiye Ticaret Odası, www.matto.com.mk

Makedonya Yatırım Ajansı, www.investinmacedonia.com

Makedonya Ekonomi Odası, www.mchamber.org.mk

Kuzeybatı Makedonya Ekonomi Odası, www.oemvp.org

Makedonya Ticaret Odaları Birliği, www.chamber.org.mk

Sanayi Mülkiyet Koruma Bürosu, www.ippo.gov.mk

Menkul Kıymetler Komisyonu, www.sec.gov.mk

Uzun Vadeli Menkul Kıymetler Borsası, www.mse.org.mk

Menkul Kıymetler Merkez Hazinesi, www.cdhv.org.mk

Halk Banka AD Skopje, Adres: Bul. Mito Hadzivasilev Jasmin BB 1000 Üsküp, Makedonya

Tel: +389 (0)2 3250 972

İzvozna i Kreditna Banka AD- Skopje, www.ikbanka.com.mk

Komercijalna Banka AD- Skopje, www.kb.com.mk

Uni Banka AD- Skopje, www.unibank.com.mk

Eurostandard Banka AD- Skopje, www.eurostandard.com.mk

İnvest Banka AD- Skopje, www.investbanka.com.mk

Makedonska Banka AD- Skopje, www.makbanka.com.mk

Ohridska Banka AD- Ohrid, www.ob.com.mk

ProKredit Banka AD- Skopje, www.procreditbank.com.mk

Rado Banka AD- Skopje, www.radobank.com.mk

Stopanska Banka AD- Skopje, www.stb.com.mk

Tutunska Banka AD- Skopje, www.tb.com.mk

Alfa Banka AD- Skopje, www.alphabank.com.mk

Sileks Banka AD- Skopje, www.sileksbanka.com.mk

Makedonya Kalkınmayı Destekleme Bankası, www.mbdp.com.mk

Avrupa Birliği, www.europa.eu.int

Avrupa Kalkınma Ajansı, www.ear.eu.int

USAİD, www.usaid.org.mk

Avrupa Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası, www.ebrd.com

Dünya Bankası, www.worldbank.org.mk

UNDP, www.undp.org.mk

Amerikan-Makedon Ticaret Odası, www.amcham.com.mk

 

Dış Ticaret

Ülkenin Dış Ticareti (Milyon $)

	2011	2012	2013	2014	2015	2016
İhracat	4,4	4,0	4,3	4,9	4,5	4,8
İthalat	7,0	6,5	6,6	7,3	6,4	6,8
Dış Ticaret Hacmi	11,4	10,5	10,9	12,2	10,9	11,6
Dış Ticaret Dengesi	-2,6	-2,5	-2,3	-2,4	-1,9	-2,0

 Kaynak: ITC-Trade Map

İhracatında Başlıca Ürünler

İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 $)

GTİP	ÜRÜN ADI	2014	2015	2016	2015-2016 Değişim %	2016 Pay %
	TOPLAM	4.964.132	4.489.934	4.784.605	6,6	100,0
3815	Reaksiyon başlatıcılar, hızlandırıcılar, katalitik müstahzarlar	860.082	856.749	972.532	13,5	20,3
8421	Santrifüjle çalışan kurutma, filtre, arıtma cihazları	424.388	474.340	550.025	16,0	11,5
8544	İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik kablolar	266.828	274.623	387.120	41,0	8,1
8702	Toplu halde yolcu taşımağa mahsus motorlu taşıtlar	93.560	104.613	142.175	35,9	3,0
7202	Ferro alyajlar	388.803	300.417	140.740	-53,2	2,9
9401	Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları	69.680	102.382	130.054	27,0	2,7
2401	Yaprak tütün ve tütün döküntüleri	127.876	95.856	118.120	23,2	2,5
6204	Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs.	151.804	108.649	107.288	-1,3	2,2
6203	Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs.	137.163	104.227	101.452	-2,7	2,1
7208	Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri-genişlik 600mm. fazla	123.920	83.189	96.345	15,8	2,0
7306	Demir/çelikten diğer tüpler, borular, içi boş profiller	76.452	65.226	92.583	41,9	1,9
7210	Demir/çelik yassı mamul, kaplı, sıvanmış (600mm. den geniş)	102.970	85.154	83.277	-2,2	1,7
6205	Erkek/erkek çocuk için gömlek	93.625	76.824	77.889	1,4	1,6
3004	Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış)	81.342	69.717	75.939	8,9	1,6
6206	Kadın/kız çocuk için gömlek, bluz, vs.	83.627	71.112	65.749	-7,5	1,4
1905	Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. ile boş ilaç kapsülü mühür güllacı vs.	61.767	58.819	60.979	3,7	1,3
2204	Taze üzüm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dahil)üzüm şırası	63.519	43.642	52.781	20,9	1,1
2603	Bakır cevherleri ve konsantreleri	53.996	49.690	50.746	2,1	1,1
8507	Elektrik akümülatörleri, separatörleri	27.789	42.333	47.833	13,0	1,0
2607	Kurşun cevherleri ve konsantreleri	71.033	52.594	42.039	-20,1	0,9
2710	Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar	53.322	35.821	38.574	7,7	0,8
8537	Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, mücehhez tablolar	87.475	75.373	35.757	-52,6	0,7
8708	Kara taşıtları için aksam, parçaları	17.531	11.651	30.611	162,7	0,6
6403	Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb. kösele	49.074	31.444	27.772	-11,7	0,6
2005	Diğer sebzeler (sirke/asetik asitten başka usulde hazırlanmış konserve, dondurulmamış)	26.635	25.264	26.733	5,8	0,6
3917	Plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, rakor vb.	35.727	27.741	26.455	-4,6	0,6
6104	Kadın/kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, pantolon vs. (örme)	36.198	25.795	26.407	2,4	0,6
6106	Kadın/kız çocuk için bluz, gömlek, gömlek; bluz (örme)	36.427	28.001	25.490	-9,0	0,5
0808	Elma, armut ve ayva (taze)	17.335	19.124	23.893	24,9	0,5
6211	Kadın/kız çocuk için spor, kayak ve yüzme kıyafetleri vb. giyim eşyası	32.104	25.724	23.708	-7,8	0,5
7321	Demir-çelik soba, ocak, ızgara, ocak, mangal vb. ev eşyası	20.077	21.042	23.708	12,7	0,5
6109	Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme)	37.097	25.309	20.896	-17,4	0,4
2608	Çinko cevherleri ve konsantreleri	31.461	28.520	19.447	-31,8	0,4
1512	Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal olarak değiştirilmemiş)	11.091	19.348	19.365	0,1	0,4
8607	Demiryolu taşıtlarının, tramvayların aksam-parçaları	17.891	18.340	18.863	2,9	0,4
0709	Diğer sebzeler (taze/soğutulmuş)	22.464	18.036	18.840	4,5	0,4
2515	Mermer ve traverten, ekosin su mermeri, kireçli taşlar	21.395	18.052	18.591	3,0	0,4
7308	Demir/çelikten inşaat ve aksamı	13.943	13.153	18.162	38,1	0,4
0704	Lahanalar, karnabaharlar, alabaşlar vb. (taze/soğutulmuş)	18.083	13.709	17.496	27,6	0,4
6406	Ayakkabı aksamı, iç taban, topuk rampası, getr, tozluk, dolak vb.	21.853	14.900	16.632	11,6	0,3

Kaynak: ITC-Trade Map

İthalatında Başlıca Ürünler (1 000 $)

GTİP	ÜRÜN ADI	2014	2015	2016	2015-2016 Değişim %	2016 Pay %
	TOPLAM	7.301.343	6.399.823	6.757.023	5,6	100,0
7110	Platin, paladyum, rodyum, iridyum, osmiyum, rutenyum (ham, pudra vb.)	835.039	738.894	830.903	12,5	12,3
2710	Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar	673.024	438.828	396.583	-9,6	5,9
6909	Laboratuvarda, kimyasal/teknik işlerde kullanılan seramikten cihaz ve eşya	120.803	169.994	236.864	39,3	3,5
8703	Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları	143.450	130.261	153.992	18,2	2,3
7208	Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri-genişlik 600mm. fazla	149.158	146.031	141.748	-2,9	2,1
8544	İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik kablolar	90.567	112.295	139.139	23,9	2,1
3004	Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış)	136.706	108.609	122.612	12,9	1,8
3824	Kimya ve bağlı sanayide kullanılan kimyasal ürünler	52.224	78.538	108.640	38,3	1,6
8517	Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar	99.889	87.236	104.991	20,4	1,6
2716	Elektrik enerjisi	187.543	133.281	92.743	-30,4	1,4
8536	Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı	43.313	61.499	85.245	38,6	1,3
2711	Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar	114.626	82.972	72.225	-13,0	1,1
8421	Santrifüjle çalışan kurutma, filtre, arıtma cihazları	68.687	66.093	64.893	-1,8	1,0
5903	Plastik emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış mensucat	48.144	52.515	60.748	15,7	0,9
8708	Kara taşıtları için aksam, parçaları	41.585	43.779	58.243	33,0	0,9
8701	Traktörler	43.330	41.804	54.509	30,4	0,8
5208	Pamuk men (ağırlıkça %85 ve fazla pamuk m.kare 200gr)	67.982	52.987	52.249	-1,4	0,8
7214	Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş, çekilmiş)	46.051	39.155	45.721	16,8	0,7
7207	Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller	37.626	20.463	45.463	122,2	0,7
0207	Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı	61.095	51.424	44.563	-13,3	0,7
1512	Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal olarak değiştirilmemiş)	36.707	41.973	43.852	4,5	0,6
6006	Diğer örme mensucat	56.477	41.669	42.870	2,9	0,6
8471	Otomatik bilgi işlem makineleri, üniteleri	51.211	42.695	42.378	-0,7	0,6
3901	Etilen polimerleri (ilk şekillerde)	40.277	39.427	41.750	5,9	0,6
2106	Tarifenin başka yerinde yer almayan gıda müstahzarları	41.268	36.065	38.808	7,6	0,6
8547	Elektrikli makine, cihaz, tesisleri izole edici parçalar	39.729	34.950	37.636	7,7	0,6
3402	Yıkama, temizleme müstahzarları-sabunlar hariç	39.083	35.968	37.503	4,3	0,6
7308	Demir/çelikten inşaat ve aksamı	32.631	26.685	37.111	39,1	0,5
1701	Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde)	35.420	30.154	37.098	23,0	0,5
1806	Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları	37.027	34.292	36.902	7,6	0,5
3923	Eşya taşıma ambalajı için plastik mamulleri, tıpa, kapak, kapsül	36.267	32.453	35.422	9,1	0,5
8704	Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar	43.727	36.244	34.467	-4,9	0,5
8528	Televizyon alıcıları, video monitörleri ve projektörler	37.305	31.302	34.206	9,3	0,5
3926	Plastikten diğer eşya	27.277	27.527	34.028	23,6	0,5
5407	Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar	41.228	32.959	33.180	0,7	0,5
3920	Plastikten diğer levha, yaprak, pelikül ve lamlar	35.833	31.251	32.706	4,7	0,5
4011	Kauçuktan yeni dış lastikler	31.193	30.024	31.935	6,4	0,5
1905	Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. ile boş ilaç kapsülü mühür güllacı vs.	32.695	30.576	31.555	3,2	0,5
9401	Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları	17.629	16.936	28.142	66,2	0,4
0203	Domuz eti (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş)	31.395	24.398	25.876	6,1	0,4

Kaynak: ITC-Trade Map

Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti

ÜLKE	2014	2015	2016	2015-2016 Değişim %	2016 Pay %
Dünya	4.964.132	4.489.934	4.784.605	6,6	100,0
Almanya	2.046.138	1.990.053	2.248.626	13,0	47,0
Sırbistan	491.401	392.105	423.706	8,1	8,9
Bulgaristan	327.858	270.794	246.502	-9,0	5,2
Belçika	151.646	143.025	189.267	32,3	4,0
İtalya	310.483	181.363	175.225	-3,4	3,7
Yunanistan	227.729	165.702	163.327	-1,4	3,4
Romanya	94.562	107.390	134.712	25,4	2,8
İspanya	69.945	100.825	117.303	16,3	2,5
Hırvatistan	94.000	80.033	89.276	11,5	1,9
Bosna Hersek	93.078	79.485	82.022	3,2	1,7
Türkiye	67.605	73.384	70.721	-3,6	1,5
Slovenya	56.772	55.727	65.881	18,2	1,4
Arnavutluk	74.932	65.966	62.756	-4,9	1,3
Hollanda	71.338	57.987	61.634	6,3	1,3
Birleşik Krallık	68.860	46.999	58.369	24,2	1,2
ABD	53.070	40.525	50.768	25,3	1,1
Slovakya	82.145	67.236	49.445	-26,5	1,0
Rusya Federasyonu	42.068	35.087	48.953	39,5	1,0
Çin	92.632	142.820	47.810	-66,5	1,0
Macaristan	17.883	21.792	45.062	106,8	0,9
Avusturya	51.494	40.632	43.177	6,3	0,9
Çek Cum.	32.613	29.298	42.426	44,8	0,9
Polonya	18.855	27.669	32.434	17,2	0,7
İsviçre	52.464	42.837	29.194	-31,8	0,6
Tayvan	59.931	41.437	28.142	-32,1	0,6
Karadağ	31.753	26.255	27.615	5,2	0,6
Fransa	38.617	39.225	25.210	-35,7	0,5
Hindistan	22.008	13.829	19.205	38,9	0,4
İsveç	15.365	12.284	13.517	10,0	0,3
Portekiz	7.198	4.309	8.486	96,9	0,2
G. Afrika Cum.	2.889	12.361	6.719	-45,6	0,1
Ukrayna	9.508	6.668	6.688	0,3	0,1
Avustralya	5.649	5.081	5.571	9,6	0,1
Danimarka	9.500	7.144	5.099	-28,6	0,1
İsrail	4.372	4.284	4.718	10,1	0,1
Moldova	988	961	4.232	340,4	0,1
Kanada	5.459	5.261	4.200	-20,2	0,1
Hong Kong	2.745	2.963	3.944	33,1	0,1
Meksika	1.849	1.368	3.324	143,0	0,1
Letonya	3.189	2.892	3.308	14,4	0,1

Kaynak: ITC-Trade Map

ÜLKE	2014	2015	2016	2015-2016 Değişim %	2016 Pay %
Dünya	7.301.343	6.399.823	6.757.023	5,6	100,0
Almanya	807.277	808.937	829.896	2,6	12,3
Birleşik Krallık	893.212	620.530	726.830	17,1	10,8
Sırbistan	635.150	518.420	541.003	4,4	8,0
Yunanistan	667.961	499.252	497.191	-0,4	7,4
Çin	433.029	390.497	421.227	7,9	6,2
İtalya	459.171	386.006	384.902	-0,3	5,7
Türkiye	377.831	319.442	349.265	9,3	5,2
Bulgaristan	384.523	340.539	311.688	-8,5	4,6
Romanya	210.254	206.615	213.854	3,5	3,2
G. Afrika Cum.	40.374	184.707	172.985	-6,3	2,6
ABD	143.657	96.283	150.212	56,0	2,2
Rusya Federasyonu	140.061	153.975	142.963	-7,2	2,1
Macaristan	84.559	69.659	140.131	101,2	2,1
Slovenya	158.332	128.917	138.781	7,7	2,1
Avusturya	143.624	135.637	131.383	-3,1	1,9
Polonya	101.626	95.512	119.001	24,6	1,8
Hırvatistan	111.723	99.161	101.879	2,7	1,5
Çek Cum.	92.420	77.281	99.352	28,6	1,5
Fransa	105.115	101.750	97.094	-4,6	1,4
Belçika	71.332	74.771	95.241	27,4	1,4
Hollanda	95.872	114.268	82.780	-27,6	1,2
Japonya	64.142	56.556	76.450	35,2	1,1
Bosna Hersek	64.243	62.574	73.716	17,8	1,1
İspanya	86.050	76.537	73.048	-4,6	1,1
İsviçre	76.675	54.582	60.518	10,9	0,9
Ukrayna	105.750	50.853	46.125	-9,3	0,7
Hindistan	48.211	48.415	45.334	-6,4	0,7
Brezilya	47.552	41.619	43.045	3,4	0,6
Arnavutluk	47.766	44.829	41.518	-7,4	0,6
Vietnam	22.231	27.365	41.419	51,4	0,6
Endonezya	34.778	14.975	40.250	168,8	0,6
Slovakya	35.678	44.604	36.391	-18,4	0,5
İsveç	32.247	24.008	29.260	21,9	0,4
Portekiz	14.094	22.502	28.663	27,4	0,4
Tayland	24.141	22.384	24.746	10,6	0,4
G. Kore	32.624	26.332	24.107	-8,4	0,4
İsrail	8.614	30.384	24.008	-21,0	0,4
Tayvan	30.516	25.436	21.932	-13,8	0,3
Fas	8.713	15.332	21.642	41,2	0,3
Meksika	7.079	7.169	17.650	146,2	0,3

Kaynak: ITC-Trade Map

Dış Ticaret Politikası ve Vergiler

Dış Ticaret Politikası

Makedonya’nın yeni Gümrük Kanunu AB standartlarına uygun olarak hazırlanmıştır.

İthal edilen ürünlerin çoğuna kalite kontrolü uygulanmaktadır. Kalite kontrolüne tabi tutulan ürünler arasında tarım ürünleri, taşıt araçları ve elektrikli aletler ya da standartlara uygun olmaması halinde tüketicilerin sağlığına zararlı olabilecek ürünler yer almaktadır. Ayrıca bazı ürünlere fito-patolojik ya da veteriner kontrolü yapılmaktadır.

İthalat izinlerini Ekonomi Bakanlığı vermektedir. Ürünlerin çoğu için izinler sadece formalitedir, fakat ilaç ve askeri ekipman konusunda izin almak daha zor olabilmektedir.

Makedonya Cumhuriyeti’ne ithal edilen ürünlerin çoğuna gümrük vergisi uygulanmaktadır. Gümrük vergi oranları 0 ile % 30 arasında değişmektedir. Bazı gıda ürünlerinde bu oran % 60’a ulaşmaktadır. Ortalama gümrük vergi oranı % 7’nin altındadır. Maksimum vergi oranı olan % 60 bazı meyve ve sebze, tahıl, alkollü ve alkolsüz içecekler ve tütüne uygulanmaktadır.

Türkiye ile Makedonya arasında 1999 yılında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması uyarınca 1 Ocak 2008 tarihinden itibaren Türkiye menşeli sanayi ürünlerine uygulanan gümrük vergisi oranları sıfırlanmıştır. Tarım ve işlenmiş gıda ürünlerindeki karşılıklı ticaretimiz ise tarife tavizlerine ve kotalara tabi durumdadır.

Makedonya’da yatırım yapacak, özellikle de müteahhitlik alanında faaliyet gösterecek firmaların, araç parkı ve gerekli teçhizatının getirilmesinde, gümrük vergisinin (ki 2008 başından itibaren Türkiye menşeli sanayi ürünlerinin tamamında gümrük vergileri sıfırlanmıştır) yansıra %18 oranında uygulanan KDV’nin de ödenmesi gerekmekte, yüklenilen işin tamamlanmasını müteakip söz konusu malzemelerin ülkeden çıkarılmasında, ödenen KDV’nin bir kısmının geri alınması mümkün bulunmaktadır.

Makedonya Cumhuriyeti 4 Nisan 2003 yılında Dünya Ticaret Örgütünün 146’ncı üyesi olmuştur. Üyelikle birlikte Makedonya piyasası yabancı ürün ve hizmetlere daha da açılmıştır. Üyelik öncesi % 14,26 olan ortalama gümrük vergisi 2010 yılında %8,54’e düşmüştür. Buna rağmen bazı önemli tarım ürünlerini koruma amaçlı ortalama gümrük vergileri %15,98, sanayi ürünlerinde ise % 6,31 düzeyinde kalacaktır.

Ayrıca, Avrupa Birliği (AB) tarafından Güneydoğu Balkan ülkeleri olarak tanımlanan ve geleceklerinin AB’ne bağlı olduğu belirtilen Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Karadağ, Moldova, Makedonya, Sırbistan ve Kosova ile İstikrar ve Ortaklık Anlaşmaları (SAA – Stabilisation and Association Agreements) imzalanmıştır.

Söz konusu Anlaşmaların yanısıra, 1992’de Polonya, Macaristan ile Çek ve Slovak Cumhuriyetleri tarafından imzalanan, daha sonra da Slovenya, Romanya, Bulgaristan, Hırvatistan ve Makedonya’nın taraf olduğu CEFTA (Central European Free Trade Agreement-Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması) üyeliğinden, Makedonya dışındaki ülkeler Avrupa Birliği üyeliği nedeniyle ayrılmışlardır.

Diğer taraftan, CEFTA’nın diğer Balkan ülkelerini de kapsayacak ve ilgili ülkeler arasındaki mevcut serbest ticaret anlaşmalarının yerine geçecek şekilde genişletilmesi yaklaşımıyla, 19 Aralık 2006 tarihinde Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan (AB üyeliği ile ayrılmıştır), Sırbistan, Kosova, Moldova, Makedonya ve Karadağ tarafından CEFTA Anlaşması imzalanmış ve 2007 sonu itibariyle söz konusu Anlaşma, tüm taraf ülkelerdeki iç onay prosedürleri tamamlanarak yürürlüğe girmiştir.

Makedonya’nın AB, CEFTA ve EFTA yanında Türkiye ve Ukrayna ile Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunmaktadır.

Kambiyo Rejimi

Makedonya’nın ulusal parası Denar (MKD) yerel piyasada tamamen konvertibilitedir. Banka ve diğer tasarruf kuruluşlarının yanı sıra yetkili döviz büroları da değişim işlemi yapmaktadır.

Makedonya Merkez Bankası döviz piyasalarını yönetmekle birlikte bu piyasada diğer aktörlerle eşit düzeyde yer almaktadır. Kişilerin döviz alım-satımı hususunda herhangi bir kısıtlamaları yoktur. Makedonya’da paralel döviz piyasaları, uzun dönemde Denar istikrarını korumak için bulunmamaktadır. Makedonya Merkez Bankası, Denar’ın Avro karşısındaki istikrarını sağlamış ve bu sayede enflasyonu aşağıda tutabilmiştir.

Makedon Anayasası yatırım sermayeleri ve karlarının transferi ve iadesinin, transfer vergisi olmaksızın serbestçe yapılmasını garantiye almıştır.

Türkiye ile Ticaret

Genel Durum

2016 yılında Makedonya ile ticaret hacmimiz 461 milyon ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. 2016 yılı ihracatımız bir önceki yıla göre % 16,5 oranında artmış ve 378,1 milyon ABD doları değerinde gerçekleşmiştir. 2016 yılı ithalatımız ise bir önceki yıla göre % 2 artarak 82,6 milyon ABD Doları düzeyine çıkmıştır.

Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Değerleri (1 000 $)

Yıl	İhracat	İhracat Değişim %	İthalat	İthalat Değişim %	Hacim	Denge
2005	162.476	8,8	52.080	0,3	214.556	110.395
2006	172.756	6,3	55.945	7,4	228.701	116.811
2007	271.744	57,3	55.818	-0,2	327.563	215.926
2008	296.172	9,0	29.713	-46,8	325.885	266.459
2009	283.482	-4,3	39.879	34,2	323.361	243.603
2010	262.621	-7,4	52.399	31,4	315.020	210.222
2011	298.861	13,8	91.963	75,5	390.825	206.898
2012	274.497	-8,2	103.224	12,2	377.721	171.273
2013	293.976	7,2	81.513	-21,0	375.489	212.463
2014	347.965	18,4	79.194	-2,9	427.159	268.770
2015	324.613	-6,7	80.929	2,2	405.542	243.684
2016	378.097	16,5	82.581	2,0	460.678	295.516
2016 (1-6)	187.904	31,0	46.782	21,5	234.685	141.122
2017 (1-6)	166.812	-11,2	42.549	-9,0	209.362	124.263

Kaynak: TÜİK, ITC-Trade Map

 

Türkiye’nin Makedonya’ya İhracatında Başlıca Ürünler (1 000 $)

GTİP No	Ürün Adı	2014	2015	2016	2015-2016 Değişim %	2016 Pay %
	Genel Toplam	347.965	324.636	378.097	16,5	100,0
3004	Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış)	8.695	12.809	12.714	-0,7	3,4
9619	Hijyenik havlular ve tamponlar, bebek bezleri ve benzeri hijyenik eşya	7.472	7.003	8.839	26,2	2,3
7326	Demir/çelikten diğer eşya	1.999	1.461	8.549	485,1	2,3
9403	Diğer mobilyalar vb. aksam, parçaları	7.798	7.986	7.629	-4,5	2,0
5702	Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, karaman vb.)	4.247	5.095	7.573	48,6	2,0
1905	Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. ile boş ilaç kapsülü mühür güllacı vs.	6.779	7.347	7.496	2,0	2,0
0805	Turunçgiller (taze/kurutulmuş)	7.258	6.397	7.369	15,2	1,9
3926	Plastikten diğer eşya	6.753	5.190	7.090	36,6	1,9
5209	Pamuk men (dokuma %85 < pamuklu 200g/m2 den fazla)	3.519	2.558	6.836	167,2	1,8
7604	Alüminyum çubuk ve profiller	5.575	5.540	6.836	23,4	1,8
6006	Diğer örme mensucat	4.193	4.425	6.387	44,3	1,7
8544	İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik kablolar	3.834	5.964	5.816	-2,5	1,5
8528	Televizyon alıcıları, video monitörleri ve projektörler	5.720	4.124	5.405	31,1	1,4
8302	Adi metallerden donanım, tertibat vb. eşya	5.890	4.304	4.956	15,1	1,3
8516	Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar (şofbenler)	5.760	5.375	4.880	-9,2	1,3
6109	Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme)	2.416	2.938	4.851	65,1	1,3
5208	Pamuk men (ağırlıkça %85 ve fazla pamuk m2 200gr)	5.552	6.176	4.754	-23,0	1,3
8418	Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları	4.832	4.723	4.558	-3,5	1,2
9401	Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları	3.201	3.906	4.438	13,6	1,2
6908	Sırlı seramikten döşeme, kaldırım taşları, şömine, duvar karosu	3.163	2.751	4.388	59,5	1,2
8708	Kara taşıtları için aksam, parçaları	3.071	3.233	4.301	33,0	1,1
6403	Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb. kösele	1.816	1.712	4.085	138,6	1,1
4411	Lif levha, orta yoğunlukta	3.964	3.585	4.017	12,1	1,1
5205	Pamuk (dikiş hariç) ipliği (ağırlık; =>%85 pamuk) (toptan)	6.839	6.328	3.914	-38,1	1,0
8450	Çamaşır yıkama makineleri	3.921	4.155	3.755	-9,6	1,0
7308	Demir/çelikten inşaat ve aksamı	1.387	1.317	3.724	182,8	1,0
3920	Plastikten diğer levha, yaprak, pelikül ve lamlar	4.911	3.719	3.687	-0,9	1,0
5516	Devamsız suni liften dokumalar (ağırlıkça %85 < suni)	2.594	3.501	3.583	2,3	0,9
3401	Sabunlar, yüzey aktif organik maddeler	3.677	3.059	3.298	7,8	0,9
3917	Plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, rakor vb	3.817	3.535	3.161	-10,6	0,8
6115	Çorap; külotlu, kısa; uzun konçlu, soketler (örme)	2.392	2.489	3.125	25,6	0,8
5407	Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar	2.698	3.259	3.124	-4,1	0,8
8504	Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, endüktörler	258	483	3.036	528,6	0,8
3921	Plastikten diğer levhalar, yaprak, pelikül, varak ve lamlar	4.028	3.783	3.004	-20,6	0,8
6203	Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs.	2.129	2.265	2.990	32,0	0,8
8704	Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar	4.328	2.953	2.952	0,0	0,8
3916	Plastikten monofil, çubuk, profiller: enine kesiti > 1mm.	3.067	2.975	2.937	-1,3	0,8
7408	Bakır teller	4.006	2.515	2.823	12,2	0,7
8422	Yıkama, temizleme, kurutma, doldurma vb. işler için makine, cihaz	2.829	2.804	2.820	0,6	0,7
4410	Yonga pano vb. levhalar	1.097	1.351	2.748	103,4	0,7

Kaynak: ITC-Trade Map

 

Türkiye’nin Makedonya’dan İthalatında Başlıca Ürünler (1 000 $)

GTİP No	Ürün Adı	2014	2015	2016	2015-2016 Değişim %	2016 Pay %
	Genel Toplam	79.194	80.905	82.581	2,1	100,0
7208	Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri-genişlik 600mm. Fazla	22.941	23.619	22.450	-4,9	27,2
5211	Pamuk men (dokuma, %85 >pamuklu, suni-sentetik karışık, 200g/m2 den ağır)	9.714	9.226	8.959	-2,9	10,8
8607	Demiryolu taşıtlarının, tramvayların aksam-parçaları	118	989	5.286	434,5	6,4
5903	Plastik emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış mensucat	338	2.213	4.960	124,1	6,0
6902	Ateşe dayanıklı tuğla, blok, karo, ateşe dayanıklı seramik eşya	6.357	4.619	4.788	3,7	5,8
9029	Diğer (devir, üretim, mesafe, hız vb.) sayaçlar	–	1.045	4.110	293,3	5,0
8534	Baskı devreler	417	856	3.929	359,0	4,8
6001	Örme; tüylü mensucat	40	29	2.485	8469,0	3,0
6201	Erkek/erkek çocuk için dış giyim	7	2.130	2.258	6,0	2,7
5515	Diğer devamsız sentetik liften dokumalar	9.801	4.000	1.902	-52,5	2,3
7210	Demir/çelik yassı mamul, kaplı, sıvanmış (600mm.den geniş)	2.746	2.788	1.761	-36,8	2,1
4707	Kağıt ve karton döküntü ve kırpıntıları	952	1.411	1.680	19,1	2,0
8507	Elektrik akümülatörleri, separatörleri	–	1.563	1.545	-1,2	1,9
5806	Dokunmuş kordelalar, boldükler	–	733	1.524	107,9	1,8
5603	Dokunmamış mensucat (emdirilmiş)	2.020	2.049	1.501	-26,7	1,8
6203	Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs.	53	665	1.421	113,7	1,7
4102	Koyun ve kuzuların ham derileri	2.921	1.213	891	-26,5	1,1
5209	Pamuk men (dokuma %85 < pamuklu 200g/m2 den fazla)	1.200	209	857	310,0	1,0
8708	Kara taşıtları için aksam, parçaları	132	129	690	434,9	0,8
4407	Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş ağaç; kalın >=6 mm	248	506	673	33,0	0,8
8516	Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar (şofbenler)	–	1	567	56600,0	0,7
5210	Pamuk men (dokumalar, ağırlıkça % < 85 ten az pamuk içeren, <= 200 g/m²)	59	32	543	1596,9	0,7
8536	Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı	233	235	525	123,4	0,6
3915	Plastikten döküntü, kalıntı ve hurdalar	1.107	802	386	-51,9	0,5
6204	Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs.	241	239	309	29,3	0,4
4408	Kaplamalık ve kontrplak için yapraklar; kalın >6mm.	349	356	306	-14,0	0,4
7202	Ferro alyajlar	989	3.074	260	-91,5	0,3
0504	Hayvan bağırsak, mesane ve midesi (taze/soğutulmuş/dondurulmuş vs.)	428	299	256	-14,4	0,3
2103	Sos ve müstahzar; çeşni/lezzet verici karışımlar; hardal unu, irmiği vb.	434	243	256	5,3	0,3
2515	Mermer ve traverten, ekosin su mermeri, kireçli taşlar	502	289	244	-15,6	0,3
2518	Dolomit	327	261	234	-10,3	0,3
9018	Tıp, cerrahi, dişçilik, veterinerlik alet ve cihazları	–	–	232	100	0,3
6403	Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb. kösele	51	168	222	32,1	0,3
8480	Metal dökümü için kasalar, plakalar, kalıp modelleri	12	–	208	100	0,3
9404	Somyalar, şilte, yatak, yorgan, yastık, puf, diz, ayak örtüleri vb.	–	518	208	-59,8	0,3
6206	Kadın/kız çocuk için gömlek, bluz, vs.	157	79	206	160,8	0,2
2102	Mayalar, cansız diğer tek hücreli mikroorganizmalar	–	–	205	100	0,2
2843	Kolloidal haldeki kıymetli metaller; vb. Anorganik, organik bileşikleri; amalgamlar	–	32	204	537,5	0,2
6103	Erkek/erkek çocuk için takım elbise, takım, ceket, pantolon vs. (örme)	–	–	180	100	0,2
9306	Bombalar, torpil, mayın, mermi vb. harp mühimmatı vb. aksamı, parçası	–	2	175	8650,0	0,2

Kaynak: ITC-Trade Map

İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler

Makedonya pazarı hala birçok açıdan bakir bir pazar niteliği taşımakla ve hemen hemen tüm sektörlerde önemli rekabet imkanları bulunmakla birlikte, aşağıdaki sektörler potansiyel açısından ön plana çıkmaktadır:

• İşlenmiş her türlü gıda ve tarım ürünü

• Taze sebze/meyve

• İnşaat malzemeleri

• Tekstil/hazır giyim

• Makineler, aksam ve parçaları

• Otomotiv ana ve yan sanayi

• Otomobil lastikleri

• İlaç, tıbbi malzemeler

• Beyaz eşya

• Kozmetik ve kişisel bakım ürünleri

• Hijyenik ürünler

• Mobilya

• Aydınlatma gereçleri

• Plastik ambalaj ürünleri

• Kağıt/karton ürünler

• Elektronik ürünler

• Seramik ürünler

• Klimalar

Türkiye-Makedonya Yatırım İlişkileri

Makedonya, çok yavaş işleyen ve zaman zaman yatırımlar önünde ciddi bir engel oluşturan bürokrasi, özellikle çalışma ve oturma izinleri konusunda yaşanan sıkıntılar, güven duyulmayan yargı sistemi ve sık değişen mevzuat gibi nedenlerle arzu edilen düzeyde yabancı yatırımcı çekememektedir. Bu ve daha önceki bazı Türk yatırım girişimlerinin sıkıntılarla karşılaşması doğal olarak, Türk işadamlarını duraksamaya sevk etmektedir.

İkili ekonomik ve ticarî işbirliğinde açılım ve atılımda bulunulmasına yönelik yoğun çabalar sonucunda, büyük Türk şirketlerinin Makedonya’ya olan ilgileri son zamanlarda artmaya başlamıştır. Ülkeyi ekonomik ve sosyal açıdan tehdit eden işsizlikle mücadelede dış yatırımlara büyük umut bağlayan Makedonya hükümetlerinin de son dönemde şirketlerimizi büyük ölçüde özendirici bir tutum takındığı gözlemlenmektedir.

Makedonya’da doğrudan yabancı sermaye yatırımı gerçekleştiren Türk şirketlerinin sayısı 100 civarında olup bunların önemli bölümü KOBİ niteliğinde firmalarımızdır. Halihazırdaki Türk yatırım tutarı 180 milyon Dolar civarındadır.

2017 Yılı Bireysel Katılımda Devlet Desteği Olan Fuarlar 

Fuarın Adı	Başlangıç Tarihi	Bitiş Tarihi	Şehir	Sektörü	Organizatör
BUILD AND CONSTRUCT	28 ŞUBAT 2017	4 MART 2017	ÜSKÜP	İNŞAAT, İNŞAAT MALZEMELERİ, İNŞAAT MEKANİZASYONU	SKOPJE FAİR, ERA GROUP
MEBEL	21 MART 2017	26 MART 2017	ÜSKÜP	MOBİLYA, MOBİLYA AKSAM/PARÇALARI VE MOBİLYA MAKİNELERİ	SKOPJE FAİR, ERA GROUP
TEHNOMA	17 EKİM 2017	21 EKİM 2017	ÜSKÜP	METALÜRJİ, ELEKTRONİK, ENERJİ, METAL DIŞI ÜRÜNLER, İNŞAAT	SKOPJE FAİR, ERA GROUP

 

Ülkede yapılacak fuarlara ilişkin detaylı bilgiler için:

http://export.gov/tradeevents/index.asp

http://www.eragrupa.mk/mk/SkopjeFair/index.aspx

Pazar ile İlgili Bilgiler

Dağıtım Kanalları

Makedonya’da başarılı olabilmek için güçlü yerel bağlantıların olması gerekmektedir. Güvenilir bir acente ya da dağıtım firması ile iletişime geçmek tüm ülkeyi kapsayacak iş bağlantıları için önemli bir çıkış noktası olmaktadır. Bu sayede firmalar, potansiyel pazarlara ulaşabilmekte, iletişim noktası bulabilmekte ve hem ülke içinde hem de ülkenin komşularıyla iş yapabilme becerisine sahip olabilmektedirler.

Mevcut yasal düzenlemeler, hem yabancı hem de yerel yatırımlarda ortaklık kurmaya, karma yatırımlara izin vermektedir. Sıklıkla karşılaşılan durum, yerel bir firmanın bina, depo, ofis alanı ve personel sağlarken yabancı firmanın ise eşya, ekipman ve tecrübe ile destek vermesidir.

Ülkede her türlü dağıtım kanalı bulunmakla birlikte sistem, sofistike dağıtım ağına sahip batı pazarlarından daha yetersizdir. Ülkedeki en önemli pazar, birçok ticari aktivitenin gerçekleştiği Başkent Üsküp’tür. Diğer önemli iş merkezleri, Bitola (75,000), Prilep (67,000), ve Tetovo’da (Kalkandelen-51,000) bulunmaktadır.

Doğrudan satış Makedonya’da çok gelişmemiştir. Doğrudan pazarlama tekniklerinin geliştirilmesine ve tüketiciyi koruyan düzenlemelerin yapılmasına ihtiyaç vardır. Kırsal alanda yaşayan tüketiciler genellikle yerel satıcılarla görüşmeyi daha çok tercih etmektedirler.

Tüketici Tercihleri

Makedonya’daki harcanabilir gelir hala diğer Batı Avrupa ülkelerine göre oldukça aşağıdadır. 2013 verilerine göre kişi başına milli gelir yaklaşık 10.400 ABD $’dır. Tüketiciler aşırı derecede fiyatlara duyarlı ve firmalar da mallarını fiyatlandırırken çok dikkatli davranmaktadırlar. İthal malların fiyatları, yerel mallara göre oldukça yüksektir.

Çoğu tüketici için ürünlerin fiyatlarının makul olması birincil faktördür. Bu durum geleneksel dükkanlarda satılan düşük kalitedeki mallara olan ilgiyi devam ettirmektedir. Yerli ürünler ender olarak belli bir kalitede olmaktadır. Fikri mülkiyet haklarındaki gelişmelerin yavaş ilerlemesinin bir sonucu olarak da çoğu ürün, tüketicilerin ilgisini çekmek için sahte markalarla satılabilmektedir. Ancak her geçen gün, kaliteye olan ilgi ve iyi kalitedeki mallara daha fazla ücret ödemek isteyen tüketici kesimi artmaktadır.

Finansman ve ödeme koşullarına dikkat etmek ülkede başarılı bir satışı gerçekleştirmek için en önemli noktaları oluşturmaktadır. Çoğu tüketici alışverişlerinde aylık taksitlendirmeyi tercih etmektedir. Yerel firmalar, kalite artırıcı ve destek hizmetlere daha yeni başlamışlardır.

Reklam ve Promosyon

Reklamcılık Makedonya’da en hızlı gelişen hizmet sektörüdür. Hem tüketiciler hem de firmalar reklam ve diğer pazarlama hizmetlerinin ne kadar önemli olduğunu artık fark etmeye başlamışlardır. Ülkede her türlü medya; gazeteler, dergiler, televizyon, radyo, büyük reklam panoları vb. geniş alanlarda kullanılmaktadır; Ülkede firmalar tarafından tercih edilen reklam şekilleri sırasıyla; yazılı medya, gazete ve dergiler, radyo, büyük reklam panoları-tabelalar, ticari fuarlar, satış geliştirme literatürü (broşür, ilan, katalog vb.), etkinliklere sponsor olma ve televizyondur. Televizyon reklamları çoğu Makedon firması için çok pahalı olduğu için bu yolu genellikle yabancı firmalar, özellikle de tüketim malları için, kullanmaktadırlar.

Ülkede resmi devlet kanalı dışında 4 adet özel televizyon kanalı, uydu üzerinden yayın yapan 13 ulusal televizyon istasyonu ve 58 adet bölgesel ya da yerel yayın yapan özel televizyon istasyonu bulunmaktadır. Bölgesel istasyonların sayısı kablolu TV ile giderek artırmaktadır. Ülkede 80 kadar bağımsız radyo istasyonu da bulunmaktadır.

Yazılı medya olarak, altı adet özel günlük Makedonca basılan büyük gazete, üç adet özel günlük Arnavutça basılan gazete bulunmaktadır. Ayrıca, her iki dilde de birçok özel dergi bulunmaktadır. Bunlardan biri olan Kapital, ekonomik ve finansal analizlere odaklanan haftalık bir yayındır.
Belli başlı bütün medya güncellenmiş web sitelerine sahiptir ve giderek büyüyen bir online medya çıkışı bulunmaktadır. Sosyal medya ağı da giderek gelişmektedir.

Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri

İstanbul ile Üsküp arasında hem havayolu hem de karayolu ulaşımı mevcuttur. Türk Hava Yolları ve Pal Air’in Makedonya’ya uçuşları bulunmaktadır. Uçuş süresi uçak tipine göre değişmekle birlikte, 1 saat 25 dakika ile 1 saat 45 dakika arasındadır. İstanbul ile Üsküp, Gostivar, Tetovo (Kalkandelen) ve Ohri arasında günde 12 otobüs seferi mevcuttur. Yolculuk genellikle 12-13 saat arasındadır.

Kamu İhaleleri

Makedonya’da görev ve yetki alanlarına göre ihaleci kuruluş niteliği taşıyan Bakanlıklara ilişkin internet adresleri aşağıda yer almaktadır.

• Altyapı, ulaştırma ve haberleşme alanlarında Ulaştırma ve İletişim Bakanlığı,
• Çevre projeleri alanlarında Çevre ve Alan Planlama Bakanlığı,
• Sulama barajları alanında Tarım, Orman ve Su İşleri Bakanlığı,
• Enerji ve turizm alanlarında Makedonya Ekonomi Bakanlığı

Ayrıca, Makedonya’da faaliyet gösteren başlıca ekonomik ve ticari kuruluşlara ilişkin liste de aşağıda yer almaktadır.

Başbakanlık www.vlada.mk
Ekonomi Bakanlığı www.economy.gov.mk
Ulaştırma ve Haberleşme Bakanlığı www.mtc.gov.mk
Tarım, Orman ve Su İşleri Bakanlığı www.mzsv.gov.mk
Çevre Bakanlığı www.moe.gov.mk
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı www.mtsp.gov.mk
Maliye Bakanlığı www.finance.gov.mk
İçişleri Bakanlığı www.moi.gov.mk
Merkez Bankası www.nbrm.gov.mk
Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü (Teknolojik Sanayi Geliştirme) www.fez.gov.mk
Devlet İstatistik Kurumu www.stat.gov.mk
Gümrük Müdürlüğü www.customs.gov.mk
Vergi Dairesi www.ujp.gov.mk
İş Bulma Kurumu www.zvrm.gov.mk
Merkez Sicil www.crm.org.mk
Çalışma Ajansı www.mtsp.gov.mk
Makedonya-Türkiye Ticaret Odası www.matto.com.mk
Makedonya Yatırım Ajansı www.investinmacedonia.com
Makedonya Ekonomi Odası www.mchamber.org.mk
Kuzeybatı Makedonya Ekonomi Odası www.oemvp.org
Makedonya Ticaret Odaları Birliği www.chamber.org.mk
Sanayi Mülkiyet Koruma Bürosu www.ippo.gov.mk
Menkul Kıymetler Komisyonu www.sec.gov.mk
Uzun Vadeli Menkul Kıymetler Borsası www.mse.org.mk
Menkul Kıymetler Merkez Hazinesi www.cdhv.org.mk
Halk Banka AD Skopje Adres: Bul. Mito Hadzivasilev Jasmin BB 1000 Üsküp, Makedonya
Tel: +389 (0)2 3250 972
İzvozna i Kreditna Banka AD- Skopje www.ikbanka.com.mk
Komercijalna Banka AD- Skopje www.kb.com.mk
Uni Banka AD- Skopje www.unibank.com.mk
Eurostandard Banka AD- Skopje www.eurostandard.com.mk
İnvest Banka AD- Skopje www.investbanka.com.mk
Makedonska Banka AD- Skopje www.makbanka.com.mk
Ohridska Banka AD- Ohrid www.ob.com.mk
ProKredit Banka AD- Skopje www.procreditbank.com.mk
Rado Banka AD- Skopje www.radobank.com.mk
Stopanska Banka AD- Skopje www.stb.com.mk
Tutunska Banka AD- Skopje www.tb.com.mk
Alfa Banka AD- Skopje www.alphabank.com.mk
Sileks Banka AD- Skopje www.sileksbanka.com.mk
Makedonya Kalkınmayı Destekleme Bankası www.mbdp.com.mk
Avrupa Birliği www.europa.eu.int
Avrupa Kalkınma Ajansı www.ear.eu.int
USAİD www.usaid.org.mk
Avrupa Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası www.ebrd.com
Dünya Bankası www.worldbank.org.mk
UNDP www.undp.org.mk
Amerikan-Makedon Ticaret Odası www.amcham.com.mk

İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Genel

Ülkedeki istatistik sisteminde ciddi problemler bulunmakta, çoğu konuyla ilgili istatistik bulunmamasının yanı sıra bulunan istatistiklerin de güvenilirliği konusunda önemli şüpheler oluşmakta, ülkedeki birkaç resmi kurumun yayımladığı rakamlar arasında dahi zaman zaman çok ciddi farklılıklar görülmektedir.

Makedonya’da uluslararası topluma entegrasyon çabaları nedeniyle yasaların ve ilgili mevzuatın sık sık değişebildiği gözlenmektedir.

Siyasal, sosyal ve makroekonomik istikrarın henüz sağlanmaya başladığı ülkede özellikle siyasi iktidar değişikliklerinde kamu bürokrasisindeki kadroların neredeyse tamamının değişmesi nedeniyle devlette devamlılık konusunda sıkıntılar oluşabilmektedir.

Son yıllarda ülkedeki tapu ve kadastro sisteminin çok önemli bölümünün elektronik ortamda kayıt altına alınması sayesinde sistemdeki problemler büyük oranda giderilmiştir. Ancak yine de, yasal olduğu düşünülen bir tapu belgesiyle satın alınan bir arazinin bir bölümü veya tamamıyla ilgili bir süre sonra başka birilerinin ortaya çıkması ve yine yasal olduğunu iddia ettiği bir belgeyle hak iddia etmesi durumlarıyla karşılaşılabilmektedir.

Yargı sistemi, Makedonya’da en çok eleştiri alan kısım olarak görünmektedir. Genel olarak kararlar çok geç alınmakta ve yargıya güven duyulmamaktadır. Yargının tarafsızlığı konusundaki kaygılar son dönemlerde daha da artmıştır.

Yolsuzlukla mücadele konusunda Hükümetin yoğun çabalarıbulunmakta, özellikle Makedonya’ya hibe ya da kredi yoluyla yardım sağlayan ülke ve kuruluşlara ve uluslararası camiaya bu çabalarla ilgili sürekli bilgiler verilmekte, ancak alınması gereken birçok önlem bulunduğu yetkililer tarafından da açıklanmaktadır.

10 milyar Dolarlık GSMH’sından daha fazla dış ticaret hacmine sahip olduğu göz önünde bulundurulduğunda Makedonya’nın genel olarak ticarete yatkın bir ülke olduğunu söyleyebiliriz. Doğru dağıtım kanallarına girmek ve ürün ve segmente göre doğru stratejiyi benimsemek ve kalite/fiyat dengesini iyi ayarlamak kaydıyla Makedonya’da ve bölgede ticari başarı çok da zor olmayacaktır.

Halihazırda, Türk malları bölgede bilinmekte ve 1990’lı yıllarda yaşanan olumsuz Türk malı imajı yerini giderek kaliteli ve makul fiyatlı Türk ürünlerine bırakmaktadır. Makedonya’da, kalitesi giderek yükselmekte olan Türk ürünlerinin fiyatlandırılması açısından dikkat edilmesi gereken nokta, marka düşkünlüğüne rağmen fiyat hassasiyeti yüksek olan bölge tüketicilerinin kafasındaki konumlandırmayı doğru yapabilmektir. Birçok yerde olduğu gibi Makedonya’da da ucuz Uzakdoğu ürünlerinden uzak durma eğilimi bulunmakta iken, İtalya, Almanya, Fransa gibi ülke imajı çok kuvvetli olan devletlerin firmalarına karşı da ölçüsüz bir düşkünlük görülebilmektedir. Bu çerçevede, artık gelişmiş Batı ülkelerinin ürün kalitesine ulaşmış olan Türk ürünlerinin avantajının yüksek kalitedeki ürünleri rekabetçi fiyatlarla sunabilmesi olduğu unutulmamalıdır.

Ticaret açısından en dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi, ülkedeki zayıf sermaye birikimi nedeniyle uluslararası kabul görmüş ödeme şekillerini uygulamakta karşılaşılan zorluklardır. Makedonya’daki firmaların çoğu akreditif vb. uluslararası teamüllerden farklı olarak çeşitli şekillerde zamana yayılmış ödeme koşulları talep etmekte, çoğu zaman da bu bu konuda sıkıntılar ortaya çıkabilmektedir. Ancak, bu durum genel olarak Bölgedeki iş kültürünü yansıtmakta olup, gerek Makedonya’da gerekse diğer Balkan Ülkelerinde ticaret yapmak için bu ve benzeri durumları göze almak gerekmektedir.

Diğer taraftan, Makedonya’daki zaman kavramının ve çalışanların sosyal olarak işe bakışlarının Türkiye’deki iş kültüründen çok farklı olduğu da belirtilmelidir. Makedonya’daki herhangi bir firmayla iş ilişkisine girerken beklentilerin doğru oluşturulması, daha sonrasında oluşabilecek yanlış algılamaların ve sorunların baştan önlenmesi açısından önem taşımaktadır. Ülkedeki sosyal kültür ve iş kültüründe kurulan özel ilişkiler çok büyük önem taşımaktadır. Özellikle keyfi uygulamalarla karşılaşıldığında kurulan bu ilişkiler mevzuatın gerektiği gibi uygulanması hususunda etkili olabilmektedir.

Son olarak, Makedonya’daki yabancı yatırımlarla ilgili mevzuat ve uygulamalarda henüz tam bir şeffaflık sağlanamamış ve yukarıda belirtilen sorunlar henüz tam olarak aşılamamış olmakla birlikte, ekonomik gelişme açısından ülkenin tek çıkış yolu olan yabancı sermayeyi çekebilmek için mevcut hükümetin çok yoğun bir çaba sergilediği ve Makedonya Yatırım Ajansı tarafından 2007 başından bu yana yoğun uluslararası reklam kampanyaları yürütüldüğü görülmektedir.

Nitekim Makedonya, bölge ülkeleri arasında işgücü, enerji ve diğer tüm üretim masrafları ve genel yatırım ortamı anlamında en elverişli ülke konumunda bulunmaktadır. Makedonya’yı hala anayasal adıyla tanımamış olan Yunanistan’ın dahi Makedonya’daki yatırımlarının 1 milyar €’nun üzerinde olduğu, buna karşılık toplam Türk yatırımlarının bu rakamın çok altında kaldığı gerçeği dikkate alındığında, gerek tarihi ve kültürel bağlarımız gerekse ülkemizin jeo-ekonomik ve ticari çıkarları açısından Makedonya’nın ihmal edilmemesi gerekmektedir.

Bu gerçekten hareketle, Makedonya ile ülkemiz arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesinin yanı sıra, daha çok sayıda ve büyük Türk firmalarının Makedonya’da yatırım yapmaları için yoğun çalışmalar sürdürülmekte ve özellikle Türkiye’den bakıldığında küçük bir pazar olarak algılanan Makedonya’nın;

Resmi rakamlara göre %3.8, gerçekte ise %5 civarında olduğu tahmin edilen Türk kökenli vatandaşlarının bulunması sebebiyle Türkçe konuşan ve Türkiye ile ticaret ve yatırım ilişkileri kurmaya çok istekli bir nüfus barındıran,
46 yıl boyunca birlikte yaşadığı eski Yugoslavya ülkeleriyle doğal ekonomik bağı ve birçok üründe sıfır ya da çok düşük gümrük vergileriyle ticaret yapma imkânı bulunan,
CEFTA’ya (Central European Free Trade Agreement) taraf olan,
Avrupa Birliği ile Topluluğun İstikrar ve Ortaklık Süreci’ne taraf ülkeler (Makedonya, Bosna ve Hersek, Sırbistan, Karadağ, Kosova ve Arnavutluk) arasında kademeli olarak tesis edilmesi öngörülen çapraz menşe kümülasyonuna Türkiye ile birlikte giren,
Ucuz işgücü ve enerji maliyetlerinin yanı sıra, yabancı yatırımları teşvik etmek amacıyla hükümet tarafından getirilen çok önemli vergi indirimleri sonrasında cazip bir yatırım ortamı oluşturulmaya çalışılan,
Mevcut durumda Avrupa standartları anlamında fakir olmakla birlikte küçük nüfusunun da avantajıyla, son birkaç yılda sağlanan makroekonomik istikrar sayesinde gelir düzeyini yükseltmekte olan,
AB aday ülke statüsünü haiz ve orta veya uzun vadede AB üyesi olduğunda, ülkede yapılacak her türlü üretimin ciddi bir engelle karşılaşılmadan tüm AB pazarına ulaştırılabileceği,
Başta çifte vergilendirmenin önlenmesi olmak üzere ikili ekonomik ve ticari ilişkiler anlamında ülkemizle ilişkilerinde gerekli yasal zemini bulunan bir ülke olduğu bilinmelidir.
Bu çerçevede, Makedonya’nın yukarıda belirtilen sorunlarına rağmen, hemen hemen her sektörde gerek Makedonya pazarı gerek bölge, ve ilerleyen aşamada tüm Avrupa’ya yönelik ciddi ticaret, yatırım ve işbirliği imkanları ve fırsatları sunduğunu belirtilmek gerekir.

Ancak, Makedonya’daki firmalarla ticaret veya ortak yatırım ilişkisine girecek ya da Makedonya’da doğrudan yatırım yapacak firmalarımızın genel nitelikli gerekliliklerin yanı sıra özellikle aşağıdaki hususlara dikkat etmesinde yarar görülmektedir:

Alıcı firmalar mutlaka çok iyi araştırılmalı, banka teminatı dışında teminat kabul edilmemeli, her ne sebeple olursa olsun uluslararası geçerliliği bulunan sözleşmelerle çalışma kuralından asla vazgeçilmemelidir.
Makedonya adalet ve yargı sistemindeki problemler nedeniyle, yapılacak sözleşmelerde, ihtilaf oluşması halinde Türk mahkemeleri ya da uluslararası mahkemelerin yetkilendirilmesine gayret edilmelidir.
Makedonya’ya gelindiğinde çalışılacak veya hizmet desteği alınacak kişiler çok iyi seçilmeli ve bu konuda Makedonya’daki Ticaret Müşavirliğimizin yönlendirmeleri talep edilmelidir.
Bu çerçevede çok iyi ve güvenilir tercümanlarla çalışılmalı, kendini ispatlamış uluslararası danışmanlık şirketlerine mensup da olsa tutulacak danışmanlar iyi araştırılmalı, İngilizce yerine sadece Makedonca konuşulan ortamlarda mutlaka Makedonca-Türkçe tercüman bulundurulmalıdır.
Arazi ya da mülk alma durumlarında, satın alınacak yerin tapu ve kadastro kayıtları kontrol edilmeli, özel ya da kamu (bazen de hem özel sektöre hem de kamuya ait olabilmektedir) malı olup olmadığı iyi araştırılmalıdır.
Kiralanacak yerlerle ilgili de aynı nitelikli araştırma yapılmalıdır (borç, alacak-verecek durumları dahil).
Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler

Makedonya’da başarılı olabilmek için güçlü yerel bağlantıların olması gerekmektedir. Güvenilir bir acente ya da dağıtım firması ile iletişime geçmek tüm ülkeyi kapsayacak iş bağlantıları için önemli bir çıkış noktası olmaktadır. Bu sayede firmalar, potansiyel pazarlara ulaşabilmekte, iletişim noktası bulabilmekte ve hem ülke içinde hem de ülkenin komşularıyla iş yapabilme becerisine sahip

Ülkede her türlü dağıtım kanalı bulunmakla birlikte sistem, sofistike dağıtım ağına sahip batı pazarlarından daha yetersizdir. Ülkedeki en önemli pazar, birçok ticari aktivitenin gerçekleştiği Başkent Üsküp’tür. Diğer önemli iş merkezleri, Bitola (75,000), Prilep (67,000), veTetovo’da (Kalkandelen-51,000) bulunmaktadır.

Doğrudan satış Makedonya’da gelişmemiştir. Doğrudan pazarlama tekniklerinin geliştirilmesine ve tüketiciyi koruyan düzenlemelerin yapılmasına ihtiyaç vardır. Kırsal alanda yaşayan tüketiciler genellikle yerel satıcılarla görüşmeyi daha çok tercih etmektedirler.

Mevcut yasal düzenlemeler, hem yabancı hem de yerel yatırımlarda ortaklık kurmaya, karma yatırımlara izin vermektedir. Sıklıkla karşılaşılan durum, yerel bir firmanın bina, depo, ofis alanı ve personel sağlarken yabancı firmanın ise eşya, ekipman ve tecrübe ile destek vermesidir.

Makedonya’daki harcanabilir gelir hala diğer Batı Avrupa ülkelerine göre oldukça aşağıdadır. 2015 yılı tahmini verilerine göre kişi başına milli gelir yaklaşık 14 bin ABD $ civarındadır. Tüketiciler aşırı derecede fiyatlara duyarlı ve firmalar da mallarını fiyatlandırırken çok dikkatli davranmaktadırlar. İthal malların fiyatları, yerel mallara göre oldukça yüksektir.

Çoğu tüketici için ürünlerin fiyatlarının makul olması birincil faktördür.. Bu durum geleneksel dükkanlarda satılan düşük kalitedeki mallara olan ilgiyi devam ettirmektedir. Yerli ürünler ender olarak belli bir kalitede olmaktadır. Fikri mülkiyet haklarındaki gelişmelerin yavaş ilerlemesinin bir sonucu olarak da çoğu ürün, tüketicilerin ilgisini çekmek için sahte markalarla satılabilmektedir. Ancak her geçen gün, kaliteye olan ilgi ve iyi kalitedeki mallara daha fazla ücret ödemek isteyen tüketici kesimi artmaktadır.

Finansman ve ödeme koşullarına dikkat etmek ülkede başarılı bir satışı gerçekleştirmek için en önemli noktaları oluşturmaktadır. Çoğu tüketici alışverişlerinde aylık taksitlendirmeyi tercih etmektedir. Yerel firmalar, kalite artırıcı ve destek hizmetlere daha yeni başlamışlardır.

Reklamcılık Makedonya’da en hızlı gelişen hizmet sektörüdür. Hem tüketiciler hem de firmalar reklam ve diğer pazarlama hizmetlerinin ne kadar önemli olduğunu artık fark etmeye başlamışlardır. Ülkede her türlü medya; gazeteler, dergiler, televizyon, radyo, billboard’lar vb. geniş alanlarda kullanılmaktadır; Ülkede firmalar tarafından tercih edilen reklam şekilleri sırasıyla; yazılı medya, gazete ve dergiler, radyo, billboard’lar-tabelalar, ticari fuarlar, satış geliştirme literatürü (broşür, ilan, katalog vb.), etkinliklere sponsor olma ve televizyondur. Televizyon reklamları çoğu Makedon firması için çok pahalı olduğu için bu yolu genellikle yabancı firmalar, özellikle de tüketim malları için, kullanmaktadırlar.

Ülkede resmi devlet kanalı dışında 4 adet özel televizyon kanalı, uydu üzerinden yayın yapan 13 ulusal televizyon istasyonu ve 58 adet bölgesel ya da yerel yayın yapan özel televizyon istasyonu bulunmaktadır. Bölgesel istasyonların sayısı kablolu TV ile giderek artırmaktadır. Ülkede 80 kadar bağımsız radyo istasyonu da bulunmaktadır.

Yazılı medya olarak, altı adet özel günlük Makedonca basılan büyük gazete, üç adet özel günlük Arnavutça basılan gazete bulunmaktadır. Ayrıca, her iki dilde de birçok özel dergi bulunmaktadır. Bunlardan biri olan Kapital, ekonomik ve finansal analizlere odaklanan haftalık bir yayındır. Belli başlı bütün medya güncellenmiş web sitelerine sahiptir ve giderek büyüyen bir online medya çıkışı bulunmaktadır. Sosyal medya ağı da giderek gelişmektedir.

Para Kullanımı

Ülkede 10 Mayıs 1993 yılından bu yana Denar (MKD) kullanılmaktadır. Makedonya Merkez Bankası Denar’ın kurunu Avro’ya göre saptamaktadır.

2015 yılı sonunda 1 MKD=56,37 $, 1 MKD=61,37 €’dur.

Pasaport ve Vize İşlemleri

Makedonya Cumhuriyeti Türk vatandaşlarından vize istememektedir.

Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri

Yeni Yıl	1-2 Ocak
Ortodoks Noeli	7-8 Ocak
Dünya Kadınlar Günü	8 Mart
Ortodoks Paskalyası	Nisan
İşçi Bayramı	1-2 Mayıs
İlinden Ayaklanması Günü	2 Ağustos
Bağımsızlık Günü	8 Eylül
Kurban ve Ramazan Bayramları

Çalışma Saatleri

Kamu Kuruluşları
Pzt-Cuma 7:00-15:00 ya da 7:30-15:30

Bankalar
Pzt-Cuma 7:30-19:30
C.tesi 8:00-13:00

Özel Kuruluşlar
Pzt-Cuma 8:00-16:00 ya da 8:30-16:30

Mağazalar
Pzt-Cuma 8:00-20:00/21:00
C.tesi 8:00-15:00

Devlet Daireleri
Pazar-Cuma 8:00,9:00-15:00,16:00

Kullanılan Lisan

Ülkenin resmi dili Makedonca’dır. Konuşulan diğer diller; Arnavutça (nüfusun %20’si), Sırpça-Hırvatça, Türkçe ve Roman dili, kullanılan alfabe ise Kiril Alfabesi’dir.

Ulaşım

İstanbul ile Üsküp arasında hem havayolu hem de karayolu ulaşımı mevcuttur. Türk Hava Yolları ve Pal Air’in Makedonya’ya uçuşları bulunmaktadır. Uçuş süresi uçak tipine göre değişmekle birlikte, 1 saat 25 dakika ile 1 saat 45 dakika arasındadır. İstanbul ile Üsküp, Gostivar, Tetovo (Kalkandelen) ve Ohri arasında günde 12 otobüs seferi mevcuttur. Yolculuk genellikle 12-13 saat arasındadır.

Haberleşme

Makedonya Uluslararası telefon kodu: 389, Üsküp telefon kodu: 2’dir.

Yaygın kullanılan Türk GSM şebekeleri Makedonya’da kullanılabilmektedir.

Yerel Saat

Makedonya’da yerel saat, Kışları GMT+1, Yazları GMT+2 olarak uygulanmaktadır.

Yerel Ölçü Birimleri

Makedonya’da metrik sistem kullanılmaktadır.

Telefon Kodları

Makedonya Uluslararası telefon kodu :389
Üsküp telefon kodu :2
Yaygın kullanılan Türk GSM şebekeleri Makedonya’da kullanılabilmektedir.

Sağlık

Makedonya bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana istikrarlı bir sağlık politikası oluşturamamış ve sürekli olumsuzluklarla karşılaşmak zorunda kalmıştır.

Yugoslavya’nın parçalanmasından sonra birçok doktor yurtdışında daha cazip hastanelere yerleşmiş, teknolojinin de standartlara uygun olmaması nedeniyle Makedonya’nın sağlık sektörü kendisini istenen düzeyde toparlayamamıştır.

Devletin sağlık programı işverenlerin destekleriyle oluşturulan Sağlık Sigorta Fonu tarafından finanse edilmektedir. Diğer gelirler ise doğrudan devletin kasasından veya vizite ücretlerinden gelmektedir. IMF ülke üzerinde baskı yaparak sağlık finansmanının daha güçlü hale getirilmesine çalışmaktadır. Ayrıca sağlık sektöründe borçlanmanın önüne geçebilmek için birtakım düzenlemeler yapılmaktadır.

Yararlı Adresler:

T.C. Üsküp Büyükelçiliği

Turkish Embassy

Ul. Slovej Planina-BB

1000 Skopje

Republic of Macedonia

Tel: +389-2-310 47 10

Faks: +389-2-311 70 24

e-posta: embassy.skopje@mfa.gov.tr

T.C. Üsküp Ticaret Müşavirliği

Turksih Office of the Commercial Councellor

Ul. Borka Taleski 55

1000 Skopje

Republic of Macedonia

Tel: +389-2-322 40 10

Faks: +389-2-322 20 14

e-posta: uskup@ekonomi.gov.tr

Makedonya Büyükelçiliği

Filistin Sok. No.30/2

GOP Ankara

Tel: 312/446 92 04/05

Faks: 312/446 92 06

Makedonya İstanbul Başkonsolosluğu

İnönü Cad. Üçler Apt. No. 20, K. 2, D. 3

Gümüşsuyu Taksim/İstanbul

Tel: 212/251 22 33, 246 99 77

Faks: 212/293 77 65

e-posta: makedonya@superonline.com, İstanbul@mfa.gov.mk

Makedonya Merkez Bankası

National Bank of the Republic of Macedonia

http://www.nbrm.mk

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası

European Bank for Reconstruction and Development

http://www.ebrd.com

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü

Organization for Economic Cooperation and Development

http://www.oecd.org

Makedonya Hükümeti

Government of Macedonia

http://www.gov.mk

Makedonya Ekonomi Bakanlığı

Ministry of Economy

http://www.economy.gov.mk

Makedonya Maliye Bakanlığı

Ministry of Finance

http://www.finance.gov.mk

Makedonya Kültür Bakanlığı

Ministry of Culture

http://www.culture.in.mk

Makedonya İçişleri Bakanlığı

Ministry of Internal Affairs

http://www.moi.gov.mk

Makedonya Endüstriyel Hakların Korunması Ofisi

Industrial Property Protection Office

http://www.ippo.gov.mk

Makedonya Akreditasyon Kurumu

Institute for Accreditation

http://www.iarm.gov.mk

Makedonya Serbest Bölgeler İdaresi

Free Trade Zone “Bunardzik”

http://www.bunardzik.com.mk

Makedonya Gümrük İdaresi

Macedonian Customs Authority

http://www.customs.gov.mk

Makedonya İstatistik Ofisi

Macedonian Statistical Office

http://www.stat.gov.mk

Makedonya Ticaret Odaları Birliği

Union of Chambers of Commerce in Macedonia

Website: www.sojuzkomori.org.mk

Kuzeybatı Makedonya Ekonomi Odası

Economic Chamber of North-West Macedonia

Website: http://www.oemvp.org

Makedonya Ticaret Odası

Economic Chamber of Macedonia

Website: www.mchamber.mk

AB İlişkileri Sekreteryası

Secretariat for European Affairs

http://www.sep.gov.mk/portal/eng/default.asp

Makedonya Yabancı Yatırımlar ve İhracatı Geliştirme Ajansı

Agencyfor Foreign Investments and Export Promotion of the Republic of Macedonia

www.investinmacedonia.com

Makedonya Ulaşım ve İletişim Bakanlığı

Ministry of Transport and Communications

http://www.mtc.gov.mk

Makedonya Tarım, Ormancılık ve Su Kaynakları İdaresi Bakanlığı

Ministry of Agriculture, Forestry and Water Resource Management

http://www.mzsv.gov.mk

Makedonya Dışişleri Bakanlığı

Ministry of Foreign Affairs

http://www.mfa.gov.mk

Makedonya Savunma Bakanlığı

Ministry of Defense

http://www.morm.gov.mk

Makedonya Sağlık Bakanlığı

Ministry of Health

http://www.moh.gov.mk

Makedonya İş ve Sosyal Politika Bakanlığı

Ministry of Labor and Social Policy

http://www.mtsp.gov.mk

Makedonya Eğitim ve Bilim Bakanlığı

Ministry of Education and Science

http://www.mon.gov.mk

Makedonya Adalet Bakanlığı

Ministry of Justice

http://www.pravda.gov.mk

Makedonya Çevre ve Fiziki Planlama Bakanlığı

Ministry of Environment and Physical Planning

http://www.moepp.gov.mk

Makedonya Yerel Yönetimler Bakanlığı

Ministry of Local Self – Government

http://www.mls.gov.mk

Makedonya Enformasyon Ajansı

Macedonian Information Agency

My Info Agent