Bulgaristan

Coğrafi Konum

Karadeniz kıyısında yer alan Bulgaristan, Güneydoğu Avrupa’da Türkiye ile Romanya arasında yer almaktadır. Bulgaristan yaklaşık olarak 110.879 km2’lik bir alana sahiptir. Kıyı şeridi 354 km. olup, komşuları Yunanistan, Makedonya, Romanya, Sırbistan ve Türkiye’dir. Bulgaristan’da karasal iklim hakimdir. Rila, Pirin, Stara Planina ve Rodopi ülkenin önemli dağları olup, Rila 2,925 m. yüksekliği ile ülkenin en yüksek dağıdır. Ayrıca Bulgaristan ve Balkanların en yüksek tepesi olarak bilinen Musalla Tepesi bu dağ üzerinde bulunmaktadır. Ülkenin en önemli ırmağı Tuna olup; diğer önemli akarsuları Meriç, İskır, Tunca, Yantra ve Struma’dır. Tuna Nehri üzerinde yer alan Srebarna Gölü Silistra Kasabasının 16 km. batısında yer almaktadır. Srebarna Gölü 100’den fazla kuş türünü barındıran önemli bir doğal yaşam alanıdır.

Siyasi ve İdari Yapı

İlk sakinleri Hint-Avrupa kökenli Traklar kavimi olan Bulgaristan, milatla birlikte önce Roma İmparatorluğu’nun, daha sonra da Bizans İmparatorluğu’nun, 14. yüzyılda ise Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliğine girmiştir. Osmanlı Devleti Bulgaristan’ı 3 Mart 1878 tarihinde iç işlerinde bağımsız prenslik, 22 Eylül 1908 tarihinde ise tam bağımsız çarlık olarak tanımıştır. II. Dünya Savaşı’nın ardından Balkanlar’da ilerleyen Sovyet Ordusu’nun da etkisiyle sosyalist rejime geçen ülkede 1990 yılında Doğu Bloku’nun çözülmesiyle sosyalist rejim yıkılmıştır. 12 Temmuz 1991 tarihinde kabul edilen anayasa ile birlikte ülkenin yönetim biçimi parlamenter demokrasi olarak belirlenmiştir.

22 Ocak 2002’de cumhurbaşkanı olarak seçilen Georgi Parvanov, 22-29 Ekim 2006 tarihlerinde gerçekleştirilen seçimlerden de galip ayrılarak üst üste ikinci kez seçilmiştir. Aynı seçim sonucunda başkan yardımcısı Angel Marin olmuştur. Bir sonraki seçim ise Ekim 2011’de yapılmış olup, Rosen Plevneliev cumhurbaşkanı seçilmiştir.

Halen ülke, başbakanlığını Boiko Borisov’un yaptığı merkez sağ koaliyon hükümeti tarafından yönetilmektedir. Yeni koalisyon hükümeti CEDB (Citizens for European Development of Bulgaria) ile merkez sağ Reformist Bloktan oluşmaktadır. Koalisyon diğer sol partilerin desteğine ihtiyaç duyduğundan politik istikrarın eksikliği hissedilmektedir. Yeni hükümet kendini Avrupa yanlısı ve reformcu olarak tanımlamaktadır.

Nüfus ve İstihdam

2014 yılı sonu itibariyle Bulgaristan’ın nüfusu 3.502.015’i erkek ve 3.700.183’ü kadın olmak üzere 7.202.198 kişidir. Şehirlerde nüfusun % 73,1’i, kırsal bölgelerde ise % 26,9’u yaşamaktadır. Bulgaristan’ın nüfusu yaşlı bir nüfustur. En yoğun yaş aralığı 25-69 yaş aralığıdır. Buna karşılık nüfus içerisinde 0-19 yaş aralığının yoğunluğu düşüktür.

AB demografik ve sosyo-ekonomik gelişme direktiflerine uygun olarak Milli İstatistik Enstitüsü tarafından hazırlanan tahminlere göre 2070 yılında nüfusun, 2.557.294’ü erkek ve 2.574.729’u kadın olmak üzere 5.132.023 kişi olacağı hesaplanmıştır.

2011 yılında gerçekleşen sayımda 5.664.624 kişi ya da nüfusun % 84,8’i Bulgar, 588.318 kişi (nüfusun % 8,8’i) Türk ve 325.343 kişi (nüfusun % 4,9’u) Roman olduklarını ifade etmiştir. 53.391 kişi (nüfusun % 0,8’i) kendini etnik aidiyet bakımından tanımlamamıştır. Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgeler Kırcaali (86.527), Razgrad (57.261), Şumen (50.878), Burgas (49.354), Silistra (40.272), Filibe (40.255), Tırgovişte (38.231), Ruse (28.658), Haskovo (28.444) ve Dobriç (23.484)’tir. Romanların yoğun olarak yaşadığı bölgeler ise Montana, Sliven, Dorbiç ve Yambol’dur.

Aynı sayımda ait olunan din sorusuna nüfusun % 21,8’i cevap vermemiştir. Cevap verenlerin % 76’sına tekabül eden 4.374.135 kişi ortodoks hıristiyan, 48.945 kişi (% 0,8) katolik, 64.476 kişi (% 1,1) protestan olduğunu ifade etmiştir. 546.004’ü sünni, 27.407’si alevi ve 3.727’si mezhep belirtmeyen olmak üzere toplam 577.139 kişi (% 10) kendini müslüman olarak tanımlamıştır. 11.444 kişi (% 0,2) diğer dinlerin mensuplarıdır, 272.264 kişi (% 4,7) herhangi bir dine ait değildir, 409.898 kişi (% 7,1) ise kendini tanımlamamıştır.

Doğal Kaynaklar ve Enerji

Bulgaristan’da enerji sektörüne ilişkin düzenlemeler AB mevzuatı ile uyumlu olup, “Enerji Kanunu”, “Yenilenebilir Enerji Kanunu” ve “Enerji Verimliliği Kanunu” hükümlerine göre yapılmaktadır. Enerji sektörüne ilişkin politikalar Bulgaristan Ekonomi ve Enerji Bakanlığı tarafından belirlenmekte, enerji piyasası “Enerji ve Su Denetimi Devlet Komisyonu” denetimi altında bulunmaktadır. NEK şirketi devlete ait olup, elektrik enerjisi dağıtımını gerçekleştirmektedir. Devlete ait Bulgargaz EAD şirketi Bulgaristan’da gaz dağıtımı yapmakta, ülke üzerinden transit gaz geçişlerini sağlamakta ve gaz depolaması gerçekleştirmektedir. Enerji sektöründe önemli rol oynayan devlet kuruluşlarını tek bir şirket bünyesinde birleştiren % 100 devlet şirketi olan “Bulgaristan Enerji Holdingi” bulunmaktadır.

Bulgaristan, gayri safi enerji tüketiminin % 61,3’ünü38 ülke içerisindeki enerji üretiminden sağlamaktadır. Ham petrol ve doğal gaz ithalatında Rusya’ya tam bir bağımlılık söz konusudur. Eurostat metodolojisine göre nükleer enerji yerel kaynak sayılsa da Bulgaristan nükleer yakıtını da Rusya’dan ithal etmektedir. Dolayısıyla, enerji konusunda Rusya’ya büyük bir bağımlılık söz konusudur. Diğer taraftan, Bulgaristan’ın enerji koridorlarının üzerinde bulunması, AB üyesi olarak enerji etkinliği ve çevre konularında bir çok hukuksal yükümlülüğü yerine getirme gerekleri ülkenin enerji jeopolitiğinde etkin rol almasını gerektirmektedir.

Bulgaristan’da enerji sektörünün durumu aşağıda özetlenmiştir:

Petrol ve Petrol Ürünleri

Bulgaristan’ın sınırlı petrol kaynaklarından küçük miktarlarda petrol üretimi yapılmaktadır. Petrol ve petrol ürünleri ticareti, ithalatı ve ihracatı tamamen serbestleştirilmiştir. İthal edilen ham petrolün tamamı ve rafine ürünlerin büyük bir bölümü Rusya’dan gelmektedir. Diğer taraftan, Rusya Bulgaristan’dan daha az ithalat yaptığı için ikili ticarette büyük bir dengesizlik bulunmaktadır. Burgaz’da çoğunluk hisselerine Lukoil’in sahip olduğu Balkanlar’ın en büyük rafinerisi bulunmaktadır. Petrol ve petrol ürünleri ticareti yapan büyük şirketler şunlardır; Lukoil, Petrol, OMV, Shell, Rompetrol, Nis Petrol, Prista Oil, Hellenic Petroleum (Eco).

2015 yılında Rusya’dan her türlü enerji ürünü ithalatı toplam ithalatın % 90,2’sini teşkil etmiş olup, yaklaşık 2,9 milyar EURO düzeyinde gerçekleşmiştir. İthalatın yaklaşık % 53’ü ham petroldür. Toplam petrol ithalatı 2015 yılında bir önceki yıla göre % 1,6 oranında artmıştır. Üretilen petrol ise önemsiz miktardadır ve 2014’e göre % 3,2 oranında azalmıştır

Doğal Gaz

Bulgaristan’da Vratsa yakınlarında bir adet doğal gaz depolama ve geri üretimi sağlayan Çiren Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi bulunmaktadır. Yıllık aktif doğal gaz kapasitesi 450 milyon m³’tür. 2015 yılında 295 milyon m³ gaz enjekte edilmiş ve 291 milyon m³ geri çekilmiştir.

2015 yılında doğal gaz üretiminde 2014 yılına göre % 53,2’lik bir düşüş yaşanmış üretilen miktar 84,7 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir. İthalatta ise 2014’e göre % 10,4 oranında artış olmuş ithal edilen miktar 3 milyar m³ olmuştur. Doğal gaz gereksinimi büyük ölçüde ithalat ile giderilmektedir. Ülkenin 2015 yılı doğal gaz tüketimi bir önceki yıla göre % 10,7 oranında artış yaşayarak, 2,9 milyar m³ olarak gerçekleşmiştir.43 Doğal gazın % 85’i Bulgaristan üzerinden transit geçmektedir.

Bulgaristan, AB’nin de desteğiyle sistemin esnekliğinin ve gaz sağlama güvenliğinin artırılması amacıyla Türkiye, Yunanistan, Romanya ve Sırbistan ile doğal gaz bağlantıları kurma hedefini beyan etmiştir. Ülkeye Rusya’dan doğal gaz sağlayan ve Ukrayna, Moldova ve Romanya üzerinden geçen yalnızca iki boru hattı bulunmaktadır.

Kömür

Bulgaristan’ın Maritza-İztok bölgesinde bulunan linyit kömürü cevherleri temel yerel enerji kaynağıdır. Burada, Mini Maritza İztok santralinde, linyit kömürlerinin % 95,5’i üretilmektedir. Beli Breg AD (% 1,9), Mini Stanyantsi (% 2,4), Mina Chukurovo AD (% 0,2) diğer linyit kömür üreticileridir.

2015 yılında Bulgaristan’da kömür üretimi önceki yıla göre % 14,7 oranında artmış, 35,9 milyon ton olmuştur. 33,9 milyon ton (toplam üretimin % 94,3’ü) linyit kömürü üretilmiştir. Kömür üretiminin % 97,2’si elektrik ve termal enerji imalatında kullanılmış, % 2,1’i ile briket üretilmiş, % 0,5’i özel amaçlı kullanılmış, % 0,2’si ısıtma amaçlı tüketilmiştir.

Kömür piyasası tamamen serbestleştirilmiştir. Bulgar linyit kömürünün içerdiği toz ve kükürt oranı yüksektir.

Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Bulgaristan’ın yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin politika ve stratejisi AB’nin sürdürülebilir gelişme siyaseti çerçevesinde belirlenmektedir. AB mevzuatı 2020 yılına kadar yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektrik enerjisinin toplam elektrik tüketimi içerisindeki oranının % 20’ye çıkmasını öngörmektedir. Bu kapsamda Bulgaristan, Avrupa Komisyonu nezdinde iki hedef belirlemiştir: 2020’ye kadar elektrik tüketiminin % 16’sının yenilenebilir enerji kaynaklarından, ulaştırma sektöründe ise yakıt tüketiminin % 10’unun bioyakıtlardan sağlanacağı taahüdünde bulunmuştur. Eurostat, 2012 yılında Bulgaristan’da yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen enerjinin nihai enerji tüketimi içerisindeki payının % 16,3’e yükseldiğini resmi olarak açıklamıştır, 2013’te ise bu pay % 19’a çıkmış, 2014’te % 18’e gerilemiştir.45 Bir diğer ifadeyle, Bulgaristan, AB nezdinde üstlendiği taahhüdünü sürenin dolmasından 8 yıl önce yerine getirmiştir. 2013 yılı sonunda Ekonomi ve Enerji Bakanlığı’nın Avrupa Komisyonu’na konuya ilişkin gönderdiği ilerleme raporunda 2012 yılı payı % 16,4 olarak belirtilmiştir. Mevzuat gereğince hedefe ulaşıldığı rapor edildikten sonra yeni yenilenebilir enerji projelerine destekli alım fiyatları, garantili alımlar ve elektrik iletim ağlarına öncelikli erişim gibi kolaylıklar uygulanmamaktadır.

Elektrik Enerjisi

Bulgaristan’ın net elektrik üretim kapasitesi 9,6 gW’tır. Bunlardan 2 gW nükleer, 2,6 gW su, 4,9 gW konvansiyonel ısı ve 0,1 gW rüzgar enerjisi kaynaklarındandır. 2014 yılında brüt üretim yıllık bazda % 8,4 artarak 47,4 TWh olarak gerçekleşmiştir. Üretimlerinde artış görülen santral çeşitleri; nükleer santral (% 12), termik santral (% 10,7), yenilenebilir enerji (% 3,8) ve kombine ısı ve elektrik santralleri (% 1,2). 2014’te elektrik enerjisi ihracatı brüt üretimin % 20’si kadar olup, bir önceki yıla oranla % 53,3 artarak 9,5 TWh olarak gerçekleşmiştir. Termik elektrik santralleri ve Kozloduy nükleer enerji santrali elektrik üretimine hakimdir. 2014 yılında yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektrik brüt tüketimin % 18,9’unu oluşturmuştur. Elektrik üretiminde 2014 yılında yerel kaynakların payı % 91, yabancı kaynakların payı ise % 9 olmuştur (nükleer enerji kaynakları yerel kaynak addedilmektedir). 2014 yılıda ülkenin nihai elektrik tüketimi 37,9 TWh olarak gerçekleşmiştir, bu rakam bir önceki yıla göre %1 artış göstermiştir.

Bulgaristan’da enerji tüketiminin GSYİH’ya oranı AB’de en yüksek olandır. Döviz kurları açısından Bulgaristan’daki elektrik fiyatları AB’deki en düşükler arasındadır. Bu sebeple ülkede elektrik enerjisi tüketiminin efektif olmadığı addedilmektedir. Ancak, satın alma gücü paritesine göre hesaplandığında Bulgaristan’daki fiyatlar AB’nde en yüksek fiyatlar arasında yer almaktadır.

Doğal Kaynaklar ve Madencilik

Bulgaristan’da kömür madenciliği sektörü boyut anlamında küçük olmakla birlikte büyük öneme sahiptir. Bulgaristan’ın enerji kalemleri içinde kömür en önemli kalemdir.

Bulgaristan’da linyit, altbitümlü, bitümlü ve antrasit kömürü bulunmaktadır. Linyit kömürü (1.200-2.000 ccal) Meriç ırmağının doğu ve batı bölümlerinde ve Sofya civarında yoğun olarak bulunmaktadır. Altbitümlü kömür (3.000-5.000 ccal) Bobov Dol, Pernik, Burgaz ve Blagoevgrad şehirleri civarında, bitümlü kömür (5.000 ccal) ise Bulgaristan’ın merkez bölgesi olan Gabrovo-Tvırditza-Sliven civarında mevcuttur. En eski ve en yüksek kalorili olan antrasit kömürü (6.000 ccal) Svoge şehri civarında çıkarılmaktadır. Bulgaristan’nda bitümlü ve antrasit kömürü ise çıkarılmaya uygun değildir.

Plevne düzlüğünde petrol kaynakları bulunmaktadır. Ancak söz konusu petrol ülkenin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır.

Bulgaristan’da demir, kurşun, çinko ve bakır cevherleri bulunmaktadır. Ancak demir kaynakları yetersiz olduğu için ithalat da yapılmaktadır. Bulgaristan’da yoğun olarak kireç taşı ve granit de bulunmaktadır.

Temel Sosyal Göstergeler

 

Resmi Adı	Bulgaristan Cumhuriyeti (Republic Of Bulgaria)
Nüfus	7,6 milyon (2011)
Dil	Bulgarca
Din	%76 Ortodoks, %10 Müslüman, Diğer Hristiyan %2
Yüz ölçümü	111.002 km2
Başkent (nüfus)	Sofya (1,292 milyon)
Başlıca Kentler (nüfus)	Filibe (716 bin), Varna (462 bin), Burgas (424 bin), Stara Zagora (371 bin), Blagoevgrad (341 bin), Pleven (312 bin), Pazarcık (311 bin)
Yönetim Şekli	Parlamenter Demokrasi
Cumhurbaşkanı	Rosan Plevneliev
Başbakan	Boiko Borisov
Para Birimi	Leva (Lv)

Kaynak: The Economist Intelligence Unit

 

Temel Ekonomik Göstergeler

	2012a	2013a	2014a	2015a	2016b	2017c	2018c
GSYİH (milyar dolar, cari fiyatlarla)	54	56	57	50	52	54	57
Reel Büyüme Oranı (%)	0.0	0.9	1.3	3.6	3.5	3.6	3.3
Kişi Başına GSYİH ($, PPP)	16.337	16.729	17.415	18.046	19.067	20.283	21.511
Özel Tüketim Harcamaları (% reel değişiklik)	3.0	-2.5	2.7	4.5	3.2	3.7	3.3
Kamu Harcamaları (% reel değişiklik)	-2.0	0.6	0.1	1.4	-1.8	1.9	0.9
Gayrisafi Sabit Yatırımlar (% reel değişiklik)	1.8	0.3	3.4	2.7	0.9	2.8	3.5
İşsizlik Oranı (%, ort.)	11.1	11.3	11.2	10.1	8.8	8.1	7.2
Enflasyon Oranı (%, yıl sonu)	4.2	-1.6	-0.9	-0.3	0.7	2.1	2.9
Kredi Faiz Oranı (%, ort.)	9.7	9.1	8.3	7.5	6.5	7.3	8.6
Leva:€ (yıl sonu)	1.96	1.96	1.96	1.96	1.96	1.96	1.96
Leva:$ (yıl sonu)	1.48	1.42	1.61	1.79	1.78	1.78	1.75
İhracat (fob, milyar dolar)	25	28	28	24	25	28	29
İthalat (fob, milyar dolar)	-30	-32	-32	-27	-28	-31	-33
Dış Ticaret Dengesi (milyar dolar)	-5	-4	-4	-3	-3	-3	-4
Bütçe Açığı (% GSYİH)	-0.4	-1.8	-3.6	-2.8	-0.9	-1.6	-0.6
Kamu Borçları (% GSYİH)	16.7	17.0	27	26	29	28.5	27.8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaynak: The Economist Intelligence Unit

a: Gerçek b: Öngörü, c: Tahmin

Ekonomik Yapı

1989 yılından sonra Doğu Bloku ülkelerinde başlayan değişim ve bu değişim ile birlikte Komünist Ülkeler Arasında Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi’nin (COMECON) işlevini yitirmesi, Bulgaristan’ın üretim pazarlarını yitirmesine ve ülkede atıl kapasitelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Bulgaristan’ın pazar ekonomisine geçişinden sonra, başarıyla uygulanamayan reformlar sonucunda 1996 yılında ülkede bir ekonomik kriz başlamıştır. Leva, Dolar karşısında önemli ölçüde değer kaybetmiş; dış borçların ödenmesinde zorluklar yaşanmış, iç ve dış ticaret durma noktasına gelmiştir. Özel sektör zarar görmüş; birçok firma kapanmış ve bazı bankalar faaliyetlerini durdurmak zorunda kalmıştır. Yıl sonunda uygulamaya konulan istikrar paketi de krizin aşılmasında etkili olamamıştır. 1994 yılından itibaren pozitif büyüme gösteren ülke ekonomisi 1996 yılında %10,9 oranında küçülmüştür. 1997 yılı Şubat ayında ekonomik kriz daha da derinleşmiştir. Kamu harcamalarının kontrol altına alınamaması, ülkenin seçim dönemine girmesi, artan faiz oranları ve ulusal paranın değer kaybetmesi nedenleri ile ülke hiperenflasyon sürecine girmiştir.

IMF ile imzalanan anlaşma çerçevesinde 1997 yılı Temmuz ayında Para Kurulu kurulmuştur. Para Kurulunun kurulması ve Levanın Alman Markına endekslenmesi ile birlikte ülkede makro ekonomik istikrar sağlanmış olup, 1998 yılından sonra büyüme yeniden başlamıştır. 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren ise Leva, 1,95583Lv:1€ kurundan Avro’ya endekslenmiştir.

Para Kurulu tasarısı çerçevesinde, Bulgar Merkez Bankası’nın (Bulgarian National Bank-BNB) döviz rezervlerinin para arzının en azından %100’ünü karşılaması gerekmektedir. Dolayısı ile para arzı ve kredi büyümesi üzerindeki denetim oldukça sıkıdır. Bu denetim Merkez Bankası’nın ticari bankaları finanse etmesi ve kamuya borç vermesi üzerinde yasak bulunmasını da içermektedir. Bu sıkı uygulamalar neticesinde ülkedeki yıllık ortalama enflasyon 1997 yılı Mart’ında %2000’lerin üzerindeyken, 17 ay içinde tek haneli rakamlara düşmüştür. 2008 yılı itibarı ile ortalama tüketici fiyatları enflasyonu %7.8, 2009 yılında %0.6 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında ise %4.5 olan enflasyon oranı 2011 yılında %2.8, 2012 yılında %4.2 oranında gerçekleşmiştir. 2013 yılında durgunluğun etkisiyle deflasyon oranı -%1.6 oranında, 2014 yılında ise -%0.9 oranında, 2015 yılında -%-0.3 oranında gerçekleşmiştir. 2016 yılında %0.7’ye ulaşacağı öngörülmektedir.

2015 yılında gayrisafi yurtiçi hasıla içinde tarımın payı %4.8, sanayinin payı %27.9, hizmetlerin payı %67.3 oranında gerçekleşmiştir.

Komünizm döneminde tarım sektörü Bulgaristan ekonomisi içerisinde önemli bir yere sahipti. Ayrıca bu dönemde sanayi sektörü özellikle ağır sanayi, çelik, elektronik, bilgi teknolojileri ve silahlanma başta olmak üzere önemli ölçüde desteklenmekteydi. Ancak komünizm sonrası oluşan rekabet ortamında komünizm döneminde ciddi biçimde korunan bu sektörler rekabet ortamına ayak uydurmakta güçlük yaşamıştır. Komünizmden kalan tesisler yaşlı, AB standartlarına uymamakta olup, yenilenmeleri gerekmektedir. Önemli bir tarım üretimi yoktur. Nüfus yaşlanıp, genç nüfus AB üyesi ülkelere göç ettiği için tarımda ithalata ağırlık verilmektedir.

GSYİH-Sektörlere Göre Dağılım (%)

	2012a	2013a	2014a	2015a	2016b
Tarım	5.3	5.3	5.3	4.8	4.7
Sanayi	28.9	27.6	27.1	27.9	27.4
Hizmetler	65.8	67.1	67.6	67.3	67.9

Kaynak: E.I.U

a: gerçekleşme

b:Öngörü

Ekonomik Performans

 

Bulgaristan ekonomisi, serbest piyasa şartlarına göre işleyen, dışa açık, özel şektörü orta düzeyde gelişmiş, az sayıda stratejik devlet işletmesi olan bir ekonomidir. Dünya Bankası, Bulgaristan ekonomisini üst orta gelirli ekonomilerden addetmektedir. Bazı dış değerlendirmelere göre Bulgaristan ekonomisi 2015 yılında satın alma gücü paritesine göre dünyada 77. sıradadır. Dünya Ekonomik Forumu’nun 2015-2016 Küresel Rekabet Gücü Raporu’nda incelenen 140 ülke içerisinde Bulgaristan 54. sıradadır. Dünya Bankası’nın İş Yapma adlı raporunda Bulgaristan, 189 ülke içerisinde oldukça önlerde olan 38. sırada yer almaktadır.

 

Bulgaristan’ın 2007 yılında AB’ye üyeliğiyle birlikte ekonomik performansının arttığı görülmektedir. 2004-2007 yılları arasında ortalama GSYİH artışı %6,1 olarak gerçekleşmiştir. Yine aynı dönemde ülkeye giren sermaye ve kredi miktarında önemli artışlar yaşanmıştır. 2008 itibariyle ülkeye giren sermaye miktarı GSYİH’nın %30’una ulaşmıştır. Kişi başına düşen geliri AB ortalamasının üçte biri olan Bulgaristan önümüzdeki yıllarda muhtemelen en fakir AB üyesi ülke olacaktır. Düşük ücret seviyesine ek olarak AB üyeliği beraberinde yatırımların artmasına rağmen üretim artışı yavaş seyretmiştir. Buna bağlı olarak Bulgar firmaları AB üyeliği ile artan rekabet ortamında güç kaybına uğramışlardır.

 

Uluslararası mali krizin 2008 yılının son çeyreği ile 2009 yılının tamamında ekonomi üzerinde ciddi etkileri olmuş, iç ve dış ticaret hacmi azalmış, iç ve dış yatırımlar, konut fiyatları düşmüş, üretim, tüketim, inşaat sektörü daralmıştır. 2009 yılında Bulgaristan ekonomisi %5.5 oranında daralmıştır

 

2009 yılından beri Bulgaristan ekonomisinin durgunluktan kurtulma süreci yavaş sürmektedir. E.I.U ülke raporuna göre 2010 yılında Bulgaristan ekonomisi %0.1, 2011 yılında %1.6, 2012 yılında da %0.0 oranında büyümüştür.  2013 yılında ise ekonomi ekonomi  sadece %0.9 oranında büyümüştür. 2014 yılında ise büyüme %1.3 oranında gerçekleşmiştir. Euro bölgesindeki hafif toparlanmaya rağmen, Bulgaristan’daki siyasi belirsizlik ve yatırımcı güveninin güçlü olmaması  büyümeyi olumsuz etkilemektedir. 2015 yılında ise %3.6 oranında büyüme kaydedilmiştir. 2016 yılında %3.5 büyüme oranına ulaşılacağı öngörülmektedir. 2015 yılında büyümenin canlanmasına artan yurtiçi tüketimin öncülük ettiği tespit edilmiştir. Ayrıca,  AB fonları transferlerinin dondurulmasına yönelik verilmiş kararın 2014’ün sonunda iptal edilmesiyle  beraber  ülkeye yönelik AB fonları girişindeki artışın büyümeye katkıda bulunacağı öngörülmektedir.

 

IMF verilerine göre Bulgaristan 2015 yılında %2.9 oranında büyümüştür. 2016 yılında %3, 2017 yılında %2.8 oranında büyüyeceği öngörülmektedir. (IMF World Economic Outlook Database October 2016)

 

2015 yılı kişi başına düşen geliri (6.843 dolar) ile Bulgaristan 191 ülke arasında 80. Sıradadır. (IMF) verilerine göre 2016 yılında 7.091, 2017 yılında 7.445 dolar olacağı öngörülmektedir. (IMF World Economic Outlook Database October 2016)

 

Kısa vadede yüksek işsizlikle beraber özel tüketim harcamalarının düşük oranlarda artması, pahalı borçlanma ve borç geri ödemeleri  yurtiçi talebi kısıtlamaktadır.2013 yılında %1.4 oranında daralan özel tüketim harcamaları 2014 yılında %2.7 oranına yükselmiştir. 2015 yılında özel tüketim harcamaları %4.5 oranında artmıştır.

Özel tüketim, sabit yatırım ve ihracatın etkisiyle 2016-19 döneminde reel gsyih büyümesinin ortalama  %3.1 oranında (kriz öncesi %6 oranının altında) seyredeceği öngörülmektedir.

 

Ekonomi Politikaları

 

Yeni koalisyon hükümetinin büyümeyi ivmelendirici pragmatik politikalara, mali konsolidasyona ve yatırım ortamını iyileştirmeye yönelik politikalara ağırlık vereceği beklenmektedir. 2015’in ikinci yarısından itibaren, hükümet emeklilik, sağlık ve eğitim sistemlerini reforme etmeye yönelik yasaların çıkarılması doğrultusunda çalışmıştır. Ayrıca, özelleştirmelere de önem verileceği vurgulanmıştır.

 

2013-14 döneminde yükselen bütçe açığını düşürme yönündeki mali disiplin politikalarına 2015-19 döneminde  ağırlık verileceği beklenmektedir. 2014 yılında bütçe açığı gayrisafi yurtiçi hasılanın %3.6’sını, 2015 yılında %2.8’ini oluşturmuştur.

 

Nisan 2015 tarihinde yeni hükümet orta vadeli mali çerçeveyi kabul etmiştir. Önümüzdeki 3 yıl içinde 2018 yılında bütçe açığının gayrisafi yurtiçi hasılanın %1.5’una getirilmesi hedeflenmektedir.

2015–19 döneminde Bulgar otoritelerinin döviz kurulunun politika çapasını tehlikeye atmayacakları beklenmektedir. Bulgaristan’ın euro’yu kabul edeceği yönünde taahhütte bulunmasına rağmen, hükümet Euro bölgesi krizi çözülene kadar AB döviz kuru mekanizmasına (ERM II) katılmayacağını açıkça ifade etmiştir. 2013 yılında kendini gösteren cari işlem fazlası döviz kuruluna olan güveni artırmıştır. Para politikası döviz kurulu tarafından kısıtlandığı için maliye politikası önem kazanmaktadır.

 

Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler

 

Zayıf ekonomik büyüme ve süregelen deflasyon, sosyal baskılar ve reforma uğramamış sektörlerden gelen şarta bağlı borçlar mali istikrar için tehdit oluşturmaktadır. Emeklilik ve sağlık sektörlerinde yapısal reformlar yapılmadıkça orta ve uzun vadede mali istikrar sağlanamayacaktır. Enerji ve ulaştırma sektöründe faaliyet gösteren bazı büyük devlete ait kuruluşların kırılgan finansal durumu şarta bağlı borçların birikmesine neden olabilecektir. Vergi tahsilatı etkin olmamaya devam etmektedir.

 

Bulgaristan bazı kilit büyüme bileşenlerinin kalitesini iyileştirme bakımından geri kalmaktadır. Ülkenin büyüme potansiyelinin düşük olduğu değerlendirilmektedir. Üretim kapasitesini sınırlayan faktörler olarak şunlar görülmektedir; karmaşık yasal düzenlemler, zayıf idari kapasite, iş çevreleri için yüksek uyum maliyetleri, yüksek enerji yoğunluğu, düşük enerji verimliliği ile demiryolu ve karayolu ulaştırması altyapısının düşük kaliteli olması. Bütün bunlara bir de yargı sisteminin etkinsizliği eklenmektedir. Yatırım ortamının iyileşmesi açısından bağımsız, yüksel kaliteli ve etkin bir yargı sistemi en önemli yapı taşlarından biridir ve Bulgaristan yargı reformunda ve yolsuzlukla savaşta çok zayıf bir ilerleme katetmiştir.

 

Enflasyon

 

Enflasyon 2015’de %-0.3 oranında gerçekleşmiştir. Fiyatlar üzerinde baskı yapan çeşitli iç ve dış faktörlerin etkisinin azalmasıyla 2016 yılında enflasyon oranının %0.7 olacağı öngörülmektedir.

 

Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü

Doğrudan yabancı yatırımlar (DYY), büyümenin ve net uluslararası yatırım pozisyonunun önemli bir parçası olagelmiştir. Yurtiçi tasarrufların büyümeye katkısı yetersizdir. DYY tüm ekonomiye katkıda bulunmakla birlikte, özellikle imalat sanayinin üretim kapasitesini arttırmakta ve ülkenin ihracat performansını olumlu etkilemektedir. Kriz öncesi dönemde DYY’ın büyük bir miktarı inşaat sektörü ve gayrimenkul yatırımlarına yapılmıştır. Turizm sektörü bu durumdan faydalanmış olmakla beraber, yoğun DYY gayrimenkul balonu oluşmasına ve inşaat sektörünün hızla büyümesine neden olmuştur. Krizin sonucu olarak konut fiyatları % 40 düşmüş ve inşaat sektörü çalışanlarının 1/3’ü işlerini kaybetmiştir. Bu da dengesizliklerin oluşmasının önüne geçmek için DYY’ı üretime çekmenin önemini vurgulamıştır.

DYY’ın sektörler itibariyle dağılımı kriz sonrası dönemde değişmiştir. Son dönemdeki DYY akışları sanayi yapısında daha dengeli dağılmıştır. Enerji sektörü yatırımlarına olan ilgi, yenilenebilir enerji kaynakarı da dahil, göze çarpmaktadır. Fakat bu sektörde son zamanlarda gözlenen fiyatlandırma problemleri söz konusu yatırımların karlılığı hakkında potansiyel sorunların göstergesi olarak algılanmıştır. Enerji sektörü DYY birikimi 2010-2013 döneminde iki kat artmıştır. İmalat sanayi, yatırımların % 21’ini çekmiş, gayrimenkul ve inşaat sektörü yatırımları önemli ölçüde azalmıştır.

1996-2014 yılları arasında Bulgaristan’a yapılan doğrudan yabancı yatırımlar en çok gayrimenkullere ve imalat sanayine yapılmıştır. Finansal aracılık, ticaret ve tamir, enerji ve su, inşaat en çok yatırım çeken diğer sektörlerdir. Bulgaristan’a 2015’te yapılan doğrudan yabancı sermaye yatırımları (DYY) tutarı bir önceki yıla göre % 19 oranında artarak 1 593,4 milyon EURO olmuştur. Kümülatif yatırımlar ise 2015 yılında 45,625 milyar EURO’ya ulaşmıştır. Tablodan görüleceği üzere, 2015 yılında kümülatif yatırımlar sıralamasında ilk beş ülke sırasıyla Hollanda, Avusturya, Yunanistan, Almanya ve İngiltere’dir. Ülkemiz 2015 yılı sıralamasında 2014’teki yerini muhafaza ederek 17. sırada olmuştur. Diğer taraftan, Bulgaristan’daki en büyük Türk yatırımı olan Şişecam, Türk sermayeli Hollanda şirketi olarak Bulgaristan’a giriş yaptığı için sıralamada Türkiye’nin değil Hollanda’nın rakamını etkilemektedir.

Ülkedeki Serbest Bölgeler

Burgaz Serbest Bölgesi ile ilgili ayrıntılı bilgiye aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.

www.freetradezone-bourgas.com

Şirket Birleşmeleri ve Marka Satın Almalar

Şirket birleşmeleri ve satın almalar ile ilgili bilgilere Bulgaristan’da yayınlanan Dnevnik (www.dnevnik.bg) ve Kapital (www.capital.bg) gazeteleri vasıtasıyla ulaşmak mümkündür.

Ayrıca Bulgarca ve İngilizce yayınlanan Bulgarian Industrial Association isimli günlük bülten de faydalanılabilir.

Bulgarian Industrial Association-16-20 Alabin Str., Sofia 1000, Bulgaria
phone: +359 2 932 09 11
fax: +359 2 987 26 04
office@bia-bg.com
http://old.bia-bg.com/

Dış Ticaret

 

İhracatında Başlıca Ürünler

 

İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (milyon dolar)

 

GTİP	ÜRÜN	2011	2012	2013	2014	2015
_	TOPLAM	28.165	26.699	29.511	29.387	25.779
2710	Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar( ham yağlar hariç)	3.028	3.752	3.855	2.719	1.714
7403	Bakır rafine ve bakır alaşımları	1.840	1.630	1.480	1.363	1.175
9999	Başka yerde belirtilmeyen mallar	813	611	679	915	998
3004	Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere karışık olan veya olmayan ürünlerden oluşan ilaçlar	625	649	781	940	806
7402	Rafine edilmemiş bakır; elektrolitik rafine için bakır anotları	864	658	1.028	925	761
1001	Buğday ve mahlut	578	717	951	691	653
2716	Elektrik enerjisi	602	501	453	527	601
8544	İzole tel ve kablo	426	355	374	464	486
2707	Yüksek sıcaklıkta taşkömürü katranının damıtılmasından elde edilen yağlar	17	0	1	429	404
1206	Ayçekirdeği tohumları	676	507	742	496	402
8538	Sadece ve esas itibariyle 85.35, 85.36 veya 85.37 pozisyonlarında yer alan cihazlarda kullanılmaya uygun aksam ve parçalar	113	113	150	258	312
6203	Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbiseler, takımlar, ceketler,	315	291	324	343	306
2616	Kıymetli metal cevherleri ve konsantreleri	0	340	351	316	279
8703	Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar	206	146	244	231	260
6204	Kadınlar ve kız çocuklar için takım elbiseler, takımlar, ceketler,	315	283	294	309	244
9401	Oturmaya mahsus mobilyalar	165	199	227	268	241
8418	Buzdolapları ve dondurucular	204	213	226	244	232
2603	Bakır cevherleri ve konsantreleri	263	376	368	281	228
2402	Tütün veya tütün yerine geçen maddelerden yapılmış purolar, uçları açık purolar, sigarillolar ve sigaralar	212	277	275	299	227
1512	Ayçiçeği tohumu, aspir veya pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları	153	156	210	245	226

Kaynak: Trademap

 

 

İthalatında Başlıca Ürünler

 

İthal Ettiği Başlıca Ürünler (milyon dolar)

GTİP	ÜRÜNLER	2011	2012	2013	2014	2015
–	TOPLAM	32.494	32.743	34.317	34.740	29.265
2709	Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar (ham yağlar dahil)	4.022	4.754	4.488	3.515	2.245
9999	Başka yerde belirtilmeyen mallar	871	907	1.029	1.326	1.401
2603	Bakır cevher ve konsantreleri	1.772	1.577	1.951	1.601	1.338
2711	Petrol gazları	1.310	1.403	1.283	1.266	1.043
3004	Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere karışık olan veya olmayan ürünlerden oluşan ilaçlar	948	886	1.002	1.136	997
8703	Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar	652	595	761	827	808
2710	Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar( ham yağlar hariç)	1.586	1.497	1.710	1.496	727
8517	Telefon cihazları (hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için)	442	381	444	540	485
8701	Traktörler	317	335	362	369	410
7404	Bakır atık hurda	407	464	374	384	307
8544	İzole Kablo ve teller	312	280	266	290	274
8471	Otomatik veri işleme makinaları	224	256	294	333	270
8528	Monitörler ve projektörler	255	217	300	286	250
7601	İşlenmemiş alüminyum	210	197	236	212	229
8704	Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar	156	158	195	174	215
8538	Elektrikli makinalar yedek parçaları	140	177	195	214	214
7208	Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri (genişlikleri 600 mm veya daha fazla) (sıcak haddelenmiş) (kaplanmamış)	248	226	224	205	211
8433	Tarım ürünlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar	150	159	163	189	195
2707	Yüksek sıcaklıkta taşkömürü katranının damıtılmasından elde edilen yağlar	11	24	17	260	192
0203	Domuz eti (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş)	247	241	234	259	191

Kaynak: Trademap

 

 

 

 

Başlıca Ülkeler İtibariyle Dış Ticaret

 

Bulgaristan İhracatının Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon dolar)

	2011	2012	2013	2014	2015
TOPLAM	28.165	26.699	29.511	29.387	25.779
Almanya	3.360	2.731	3.643	3.531	3.208
İtalya	2.396	2.265	2.557	2.631	2.368
Türkiye	2.400	2.511	2.660	2.755	2.227
Romanya	2.691	2.145	2.283	2.325	2.099
Yunanistan	1.985	1.918	2.050	1.968	1.675
Fransa	1.194	1.059	1.276	1.260	1.082
Belçika	1.440	982	857	1.220	947
Başka yerde belirtilmeyen	237	343	314	477	680
İngiltere	527	511	623	650	651
Çin	407	764	860	709	611
Hollanda	501	487	638	659	599
İspanya	757	693	683	614	590
Polonya	503	466	537	603	587
Sırbistan	727	618	551	546	518
Avusturya	543	488	532	504	456
Rusya	732	722	761	701	440
Çek Cum	303	326	378	425	434

Kaynak: www.trademap.org

 

 

Bulgaristan İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı (milyon dolar)

ÜLKELER	2011	2012	2013	2014	2015
TOPLAM	32.494	32.743	34.317	34.740	29.265
Almanya	3.569	3.643	3.709	4.255	3.763
Rusya	5.742	6.810	6.352	5.278	3.499
İtalya	2.321	2.166	2.558	2.441	2.213
Romanya	2.244	2.138	2.285	2.366	1.981
Türkiye	1.545	1.526	2.017	1.966	1.660
Yunanistan	1.819	1.981	1.906	1.773	1.405
İspanya	1.630	1.459	1.777	1.698	1.379
Macaristan	985	982	1.043	1.170	1.082
Çin	945	974	1.019	1.147	1.071
Hollanda	825	981	908	952	978
Fransa	1.056	959	1.019	1.053	923
Polonya	622	718	971	940	912
Avusturya	1.089	1.004	944	980	786
Belçika	553	573	631	713	673
Çek Cum	562	623	701	779	621
İngiltere	506	469	507	589	534
Ukrayna	1.305	823	761	705	519
Slovakya	391	423	445	413	420
Sırbistan	354	321	351	406	402
Makedonya	355	329	366	362	290

Kaynak: www.trademap.org

 

Dış Ticaret Politikası ve Vergiler

.

Dış Ticaret Politikası

Bulgaristan, Dünya Ticaret Örgütü’ne 1996 yılında üye olmuştur. DTÖ’ye üyelik Bulgaristan pazarının liberalleşmesinde önemli rol oynamıştır.

1 Ocak 2007 tarihinde AB’ye üye olması ile birlikte Bulgaristan’ın AB ülkeleri ile ticari ilişkileri AB Gümrük Birliği temelinde yürütülmeye başlanmıştır.

Bulgaristan’ın EFTA ülkeleri (İsviçre, Norveç, İzlanda ve Lihtenştayn), Makedonya, İsrail, Arnavutluk, Sırbistan ve Karadağ ve Bosna-Hersek ile Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunmaktadır.

Tarifeler ve Diğer Vergiler

2007 yılında AB’ye üye olan Bulgaristan, üçüncü ülkelerle yaptığı ticarette AB Ortak Gümrük Tarifesini uygulamaktadır.

AB üyeliğinin ardından Türkiye-AB gümrük birliğinin bir tarafı haline gelen Bulgaristan ile Türkiye arasında gümrük birliği kapsamında sanayi ürünlerinin ticaretinde gümrük vergisi alınmamaktadır. Tarım ürünleri için AB’nin Türk tarım ürünlerine uyguladığı tercihli vergi oranları uygulanmaktadır. Avrupa Toplulukları Birleştirilmiş Gümrük Tarifesi’ne (TARIC) göre gümrük vergileriyle ilgili detaylı bilgiye http://ec.europa.eu/taxation_customs/dds/tarhome_en.htm adresinden ulaşmak mümkündür.

Türkiye ile Bulgaristan arasında Gümrük Birliği anlaşması çerçevesinde sanayi ürünleri ithalatında uygulanan tarifeler sıfırlanmakla birlikte, ithalat üzerinden alınan diğer vergi uygulamaları söz konusudur. KDV oranı tüm ürünler için % 20’dir. Ayrıca, alkol ve alkollü içecekler, tütün mamülleri, akaryakıt ürünleri, kahve ve otomobiller için çeşitli oranlarda Özel Tüketim Vergisi alınmaktadır.

1 Ocak 2007 tarihinden itibaren geçerli olan kurumlar vergisi oranı ile 2008 yılından itibaren uygulanmakta olan gelir vergisi oranı % 10’dur.

KDV İadeleri

Bulgaristan’da KDV iadelerinden AB üyesi olmayan ülke vatandaşları, karşılıklılık ilkesi dikkete alınarak yararlandırılır. Bu kapsama Türk vatandaşları (gerçek kişiler) dahildir. Ancak Türk tüzel kişilikleri (şirket, dernek, kurum vb.) henüz bu imkandan faydalanamamaktadırlar. Bir başka ifade ile bir Türk TIR sürücüsü kendi adına yaptığı harcamalara ilişkin KDV iadesinden faydalanabilirken, Türk nakliye firması yararlanamaz. Türk vatandaşlarının KDV iadelerini alabilmeleri aşağıdaki şartlara bağlıdır:

Hepsi bir yerde ve bir faturada/fişte olmak kaydıyla yapılan alışverişin tutarının en az 150 Euro olması,

Alışveriş yapılan yerde geçerli bir pasaport arz edilerek bir “KDV İadesi Talebi Belgesi”nin doldurtulması,

Pasaport, fiş/fatura ibraz edilerek ve alınan eşya ile birlikte Bulgaristan Maliye Bakanlığınca yetkilendirilmiş ülke içindeki, havaalanı, liman ve karayolu sınır kapılarındaki temsilciliklere KDV İadesi Talebi Belgesinin onaylatılması.

Tarife Dışı Engeller

Tarım Ürünü İthalatı ve Bitki Sağlığı Kontrolleri

Bitki sağlığı kontrolü sınır kapılarında ürün Bulgaristan topraklarına girer girmez Tarım ve Gıda Bakanlığı’na bağlı Bitki Koruma Ulusal Servisi tarafından gerçekleştirilir. Aşağıdaki ürünler bitki sağlığı kontrolüne tabidirler:

Tohumlar ve fideler dahil olmak üzere tüm bitkiler,

Bitkisel ürünler,

Besin takviye (nutrient media) ürünleri,

Bitki koruma preparatları,

Bitki nakliye vasıtaları,

Bitki paketleri.

Tarım ürünlerinin ithalatı esnasında, ihraçatcı ülkeden alınacak Bitki Sağlığı Sertifikası ile Bulgaristan’daki Bölge Bitki Koruma Servisinden (BBKS) alınacak “ithalat belgesi” aranmaktadır. Gerçek ve tüzel kişiler “İthalat belgesi” alma hakkına sahip olup bu konuda bir kısıtlama bulunmamaktadır. Ancak tüm gerçek ve tüzel kişilerin tarım ürünleri ithalatı yapmadan önce BBKS’ne kayıt olması gerekmektedir.

“İthalat belgesi” nin alınabilmesi için ithalatçı kayıt numarasının ibrazı ile ithalatçının yazılı beyannamesi yeterli olmaktadır. Sözkonusu ithalat belgesi düzenlenmesini takiben BBKS tarafından sınırdaki müfettişlere gönderilmektedir.

“İthalat belgesi” bir günde düzenlenmekte olup “İthalat belgesi” alınması için ithalatın gerçekleşmesinden en az iki gün önce BBKS beyanname verilmesi gerekmektedir. Beyannamenin verildiği gün malın ithal edilmesi söz konusu ise ekspres “İthalat Belgesi” düzenlenmekte ve bir ek ücret tahsil edilmektedir. Belge, düzenlendikten sonra sınır kapısına gönderilmektedir.

Kontrollerle ilgili alınan ücret ve tarifeler “Tarım ve Orman Bakanlığı Bitki Koruma Servisi tarafından tahsil edilecek ücret tarifesi” genelgesiyle belirlenir.

Fındık, antep fıstığı, yerfıstığı, kuru incir ve üzüm gibi kuruyemişlerin aflatoksin denetimi ise Sağlık Bakanlığı sınır birimlerince gerçekleştirilmektedir.

Veterinerlik Kontrolleri

Tüm hayvansal ürünler ile su ürünlerinin veterinerlik kontrolleri Bulgaristan sınır kapılarında Tarım ve Gıda Bakanlığı’na bağlı Ulusal Veterinerlik (NVMS) Servisi tarafından icra edilmektedir. Bu kontroller:

belge incelemesi,

ürün kimlik incelemesi,

fiziki kontrol,

nakliye vasıtasının incelenmesi ve

nakliye vasıtasının dezenfeksiyonunu kapsamaktadır.

Veterinerlik ürünlerinin ithalatı ancak:

NVMS Sınır denetmenlerine NVMS Genel Müdürü imzalı veterinerlik tıbbi ihracat lisansı ulaştıysa,

bu ürüne ait, diğer tüm fatura vb. ihracat evraklarına ek olarak ihracatçı ülke yetkili organları tarafından onaylanmış orjinal veterinerlik sertifikası varsa,

veterinerlik kontrolleri olumlu bir şekilde sonuçlandıysa,

bu ürün, Veterinerlik Kanunu’nun 49. maddesi 1. paragrafı gereğince herhangi bir kısıtlamaya tabi değil ise

ve tüm veterinerlik ücretleri tahsil edilmiş ise izin verilir.

Standartlar, Test Etme ve Belgelendirme

Bulgaristan’a ihracat yapan firmalarımızın dikkat etmesi gereken kuralların başında ürünlerin zorunlu teknik gerekliliklere uygunluğu gelmektedir. AB üyeliğinin ardından Bulgaristan’da AB’nin ticarette teknik engellerin kaldırılmasına dair mevzuatı ve sistemi uygulanmaktadır. Bu kapsamda, Bulgaristan’da AB’nin ürün güvenliği, standardizasyon, akreditasyon, metroloji, uygunluk değerlendirmesi, test, muayene ve belgelendirme mevzuatına geçilmiştir. Bulgaristan’a ihraç edilen ürünlerin insan sağlığı ve güvenliğine ilişkin tüm kuralları karşılaması gerekmektedir. AB’nin bu alandaki yeni yaklaşım mevzuatı kapsam dahilindeki ürünlere “CE” işaretinin iliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. AB’nin bu alandaki mevzuatı Türkiye tarafından da uyumlaştırıldığından ihracatçılarımızın bu konuda ihtiyaç duydukları bilgiyi temin ederek uyum sağlamalarında herhangi bir zorluk beklenmemektedir. Gümrük idaresi, AB’nin, ürünlerin güvenlik koşullarına uygunluk kontrolüne ilişkin 339/93 sayılı Kararı’nın koşullarının uyumlaştırıldığı Gümrükler Kanununun 78/a maddesinde sayılan piyasa gözetimi ve denetimine dair hükümleri yerine getirmektedir. Gümrük yetkilileri, piyasa gözetimi ve denetimi yapmaya yetkili kuruluşlar tarafından güvenlik gerekleri bakımından kontrole tabii olacak mallar hakkında önceden bilgilendirildiğinde, Gümrükler Kanununun 78/a maddesi hükümlerini söz konusu mallar için uygulanmaktadır. Bu çerçevede, Metroloji ve Teknik Denetim Devlet Ajansı, Ticaret ve Tüketicileri Koruma Komisyonu, Sağlık Bakanlığı’nın ihtisaslaşmış devlet sağlık kontrolü organları, Milli Bitki Koruma Servisi, Tarım ve Ormanlar Bakanı’na Bağlı Kontrol-Teknik Teftiş Organı gibi piyasa gözetimi ve denetimine yetkili organlar ile ilişkiler hakkında söz konusu organlar ile Gümrük Ajansı arasında protokoller imzalanmıştır.

Diğer taraftan, Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamında bulunmayan tarımsal, hayvansal ve su ürünlerinin Türkiye’den Bulgaristan’a ihracatında veya bu ülkeden transit geçirilmesinde mevzuata uygunluk konusunda bir takım sıkıntılar ortaya çıkmaktadır. Bu konuda gerekli uygunluk değerlendirme belgelerinin ve sertifikaların kuralına uygun düzenlenmesi önem arz etmektedir.

Bulgaristan’da ithalat aşamasında ve transit geçişlerde sıkça sorun yaşanan ürünler ve konular ile bunlara ilişkin dikkat edilmesi gereken hususlar

Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamında bulunmayan tarımsal, hayvansal ve su ürünlerinin Türkiye’den Bulgaristan’a ihracatında veya bu ülkeden transit geçişlerinde mevzuata uygunluk konusunda bir takım sıkıntılar ortaya çıkmaktadır. Bu konuda gerekli uygunluk değerlendirme belgelerinin ve sertifikaların kuralına uygun düzenlenmesi önem arz etmektedir.

Tarım Ürünü İthalatı ve Bitki Sağlığı Kontrolleri

Bitki sağlığı kontrolü sınır kapılarında Tarım ve Gıda Bakanlığı’na bağlı Gıda Güvenliği Ajansı tarafından gerçekleştirilir. Aşağıdaki ürünler bitki sağlığı kontrolüne tabidirler:

 Tohumlar ve fideler dahil olmak üzere tüm bitkiler;

 Bitkisel ürünler;

 Besin takviye (nutrient media) ürünleri;

 Bitki koruma preparatları;

 Bitki nakliye vasıtaları;

 Bitki paketleri.

Veterinerlik Kontrolleri

Tüm hayvansal ürünler ile su ürünlerinin veterinerlik kontrolleri Bulgaristan sınır kapılarında Gıda Güvenliği Ajansı tarafından icra edilmektedir. Söz konusu ürünlerin ithalatı veya transit geçişlerinde ilgili AB mevzuatına dayanılarak iki belge aranmaktadır. Bunlardan ilki ortak ithalat belgesidir ve Bulgarca’dır. Ortak ithalat belgesinin bir gün önceden giriş yapılacak hudut kapısı yetkililerine ibraz edilmesi gerekmektedir. Söz konusu belgenin yanısıra ithalatta veya transit geçişte veterinerlik sağlık sertifikası da malın beraberinde olmalıdır. Söz konusu sağlık sertifikası AB’ye giriş ülkesinin dilinde (Bulgaristan ise Bulgarca) ve AB’de gideceği son ülkenin dilinde (Avusturya ve Almanya ise Almanca) olmalı ve hazırlandıktan/doldurulduktan sonra yetkili organlarca onaylanmalıdır.

Yaş Meyve ve Sebze İthalatı

AB Komisyonu’nun 669/2009/EC sayılı “Bir Takım Yem ve Hayvansal Olmayan Gıdaların İthalat Denetimlerinin Artırılmasına Dair Komisyon Yönetmeliği”ne göre ülkemiz menşeli tatlı biber ile kurutulmuş veya başka şekilde hazırlanmış/konserve edilmiş kayısı % 10 sıklıkla, asma yaprağı veya asma yaprağı içeren ürünler % 50 sıklıkla zirai ilaç kalıntısı tespiti için analize tabi tutulmaktadır. Söz konusu ürünlerin tamamı ise bahsi geçen Yönetmelik kapsamında Ortak Giriş Belgesi denetimine tabi bulunmaktadır. Bu denetimleri Bulgaristan Tarım ve Gıda Bakanlığı’na bağlı Gıda Güvenliği Ajansı yürütmektedir.

Söz konusu Ortak Giriş Belgesinin (Common Entry Document – CED) her bir ürün için ayrı ayrı hazırlanması, ilk sayfasının Bulgarca ve eksiksiz olarak doldurulması ve araç gümrük kapısına gelmeden en az 24 saat öncesinden faksla e-posta ile ilgili gümrüğe bildirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, denetim işlemleri için araç sürücüsünün yanında test ve belgelendirmeyi karşılayabilecek yeteri kadar nakit para bulundurması önem oluşturmaktadır.

Ayrıca, özellikle domates, biber, narenciye, kayısı, kiraz, nar, salatalık başta olmak üzere pek çok ürün % 100 oranında bitki sağlığı denetimine tabi tutulmaktadır.

Aflatoksin Kontrolleri

14.08.2014 tarih L242/4 sayılı Avrupa Birliği Resmi Gazetesinde, aflatoksinler ile kontaminasyon riski bulunan belirli yem ve gıdaların belirli üçüncü ülkelerden ithalatını düzenleyen özel koşulları uygulamaya koyan (EC) 1152/2009 sayılı Yönetmeliği yürürlükten kaldıran ve yemleri de kapsayacak şekilde hazırlanan 13 Ağustos 2014 tarihli ve (EC) 884/2014 sayılı Komisyon Uygulama Yönetmeliği yayımlamıştır. Bulgaristan, bahsi geçen Yönetmeliği 3 Eylül 2014 tarihinden itibaren uygulamaya başlamıştır. Sözkonusu Yönetmelik birçok yönüyle 669/2009/EC Komisyon Yönetmeliği’nin uygulamaya konma sürecini anımsatmaktadır. 884/2014 Sayılı Yönetmelik hayvansal olmayan bazı gıda ürünlerinin (kuruyemiş ve kurutulmuş meyveler) fiziki kontrollerinin yapılmasını öngörmektedir. 669/2009 Sayılı Yönetmelikten farklı olarak, 884/2014 Sayılı Yönetmelik’te ele alınan fiziki kontrollerin Bulgaristan’da yapılması zorunlu olmayıp, Türk ihracatçısı ürününü gönderdiği AB üye ülkesinde bu analizi yaptırmayı tercih edebilmektedir. Bu mevzuat çerçevesinde Türk ihracatçısı, Kapitan Andreevo sınır kapısına varmadan en az 24 saat önce Ortak Giriş Belgelerinin (Common Entry Document – CED) ilk sayfalarını doldurulmuş şekilde Bulgaristan gümrüğüne elektronik ortamda ulaştırmayı kesinlikle ihmal etmemelidir. Türk ihracatçısı CED belgesini düzenlerken alıcı ülkeyi, bu ülkedeki varış noktasını ve kontrol noktasını açıkça belirtmelidir. Bu şekilde, Bulgaristan sınırında yapılan belge kontrolü esnasında, Bulgar yetkililer varış noktasındaki yetkililerle irtibata geçip, ürün belgelerini varış noktasındaki kontrol noktasına göndermektedir ve ürün analizinin varış ülkesindeki kontrol noktasında gerçekleştirileceğini teyit etmektedir. Varış ülkesindeki kontrol noktası, CED belgesi üzerinde açıkça belirtilmemiş ise analizlerin Bulgaristan’da yapılması zorunludur. Analizler, Kapitan Andreevo sınır kapısında akredite laboratuvar olmadığı için, Sofya’da yapılmaktadır. Türk ihracatçısının, analizin yapılacağı ülke konusunda karar verirken, analizlerin olumsuz çıkma olasılığını da göz önünde bulundurarak hareket etmesinde fayda görülmektedir. Zira, olumsuz analiz sonuçları ürünün Türkiye’ye iade edilmesini veya imha edilmesini gerektirebilir. Bulgaristan’da tespit edilen olumsuz sonuçlar ürünün iade veya imha maliyetini azaltacaktır.

884/2014 Sayılı Yönetmelik kapsamında yapılan analiz uygulama süreci Türk ihracatçılara 2-3 gün süre maliyetinin yanısıra, analiz maliyeti (100 EURO), numune gönderim maliyeti (10 EURO), yükleme-boşaltma maliyeti (250 EURO) olarak yansımaktadır.

Bulgaristan’ın Savunma ile İlgili Ürün ve Çifte Kullanımı Olan Ürün ve Teknoloji İhracatının Kontrolüne İlişkin Mevzuatı

Bulgaristan, BM Güvenlik Konseyi, AB ve AGİT kararları ile uyumlu bir şekilde silah ve silahlara ilişkin ekipmanın satış ve tedariğinde yasak veya gözetim uygulamakta ve ayrıca silah ve muhtemel ikili kullanımı olan mal ve teknolojilerin dış ticaretini kontrol etmektedir. Çifte kullanımı olan ürünlerin Bulgaristan’dan transit geçiş yapabilmesi için Bulgaristan’ın Savunma ile İlgili Ürün ve Çifte Kullanımı Olan Ürün ve Teknoloji İhracatının Kontrolüne İlişkin Kanun hükümleri gereğince Ekonomi Bakanlığı’ndan izin alınması gerekmektedir. İzin işleminin, mal Bulgaristan sınırına gelmeden çok önce başlatılması önerilmektedir.

Konu ile ilgili mevzuata http://www.exportcontrol.bg/Modulen.php?id=1325 internet sitesinden ulaşmak mümkündür. Hangi işlemlerin ve belgelerin gerektiği konusunda http://www.exportcontrol.bg/Modulen.php?id=1525 adresinde ayrıntılı bilgi yer almaktadır.

Bu işlemlerin takip edilmesi için Bulgaristan’da yerleşik bir aracı firmanın ihracatçı/gönderici firma tarafından yetkilendirilmesi gerekmektedir. Bu izin işleminin mal Bulgaristan sınırına gelmeden çok önce başlatılması önerilmektedir.

Bulgaristan Sınır Kapılarında Marka Tescil Kontrolleri

Bulgaristan gümrük kapılarında yapılan marka tescil kontrolleri neticesinde Bulgar Patent Ofisince tescillenmiş markalara sahip ihraç malları taşıyan Türk kamyonları, marka tescil evrakları sürücü tarafından hemen tevsik edilemeyince durdurulmakta ve sürücüler kimi zaman savcılığa sevk edilmektedir. Marka tescil konusunda bir sorunla karşılaşmamak için Bulgaristan güzergahından mal gönderecek tüm firmaların mal beraberinde aşağıda sayılan belgelerin asıllarını veya noter tasdikli nüshalarını bulundurmaları en uygulanabilir yol olarak görülmektedir:

 Alıcı ile marka arasındaki illiyet bağını gösteren belge ile alıcı ve üretici/gönderici Türk firması arasındaki sipariş sözleşme/yetki belgesi (uluslararası tanınan bir markanın sahibi veya lisanslı temsilcisi Türkiye’deki bir firmaya sipariş verdiği durumda);

 Gönderici firmanın markanın Türkiye’deki tescil sahibi veya lisanslı temsilcisi olduğunu gösteren belgeler ile gönderici ile marka/lisans sahibi farklı firmalar ise aralarındaki illiyet bağını gösteren sözleşme/yetki belgeleri (bir Türk markasını taşıyan ürünün Bulgaristan’dan transit geçmesi durumunda);

 Bulgaristan Patent Ofisine tescil edilmiş bir markalı ürün Bulgaristan’a ithal ediliyor ise mala eşlik eden yasal belgelerde (ithalat beyannamesi, fatura vb) belirtilen alıcı Bulgaristan’da sözkonusu markanın yetkili/lisanslı temsilcisi ise başkaca bir belgeye gerek yoktur. Alıcı farklı bir firma olarak görünüyor ise bu firma ile Bulgaristan’da markayı temsil eden firma arasında sözleşme/yetki belgesi Bulgar Gümrüklerince sorulabilmektedir.

Genel Durum

 

Türkiye-Bulgaristan Ticaretinin Seyri Bin $

Yıl	İhracat$/Bin	İthalat$/Bin	Hacim$/Bin	Denge$/Bin
2005	1.179.313	1.190.079	2.369.392	-10.766
2006	1.568.006	1.663.425	3.231.431	-95.419
2007	2.060.171	1.951.656	4.011.827	108.514
2008	2.151.534	1.840.008	3.991.542	311.527
2009	1.389.199	1.116.902	2.506.101	272.297
2010	1.497.384	1.702.534	3.199.918	-205.150
2011	1.622.777	2.474.621	4.097.398	-851.843
2012	1.684.992	2.753.650	4.438.642	-1.068.658
2013	1.971.247	2.760.303	4.731.550	-789.056
2014	2.040.157	2.846.185	4.886.341	-806.028
2015	1.675.928	2.254.180	3.930.108	-578.252
2015 / (1-12 )	1.675.928	2.254.180	3.930.108	-578.252
2016 / (1-12 )	2.384.116	2.139.942	4.524.058	244.174

Kaynak: TUİK

 

Türkiye’nin Bulgaristan’a İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)

GTİP	ÜRÜNLER	2014	2015	2016
6006	DİĞER ÖRME VEYA KROŞE MENSUCAT	71	86	149
5407	SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİNDEN DOKUNMUŞ MENSUCAT	18	29	77
8703	BİNEK OTOMOBİLLERİ VE ESAS İTİBARİYLE İNSAN TAŞIMAK ÜZERE İMAL EDİLMİŞ DİĞER MOTORLU TAŞITLAR (YARIŞ	64	62	70
6004	DİĞER ÖRME VEYA KROŞE MENSUCAT (EN>3CM, ELASTOMERİK/KAUÇUK İPLİK=>%5) (6.1 POZİSYONUNDAKİLER HARİÇ)	30	30	69
4016	SERTLEŞTİRİLMEMİŞ VULKANİZE KAUÇUKTAN DİĞER EŞYA	79	48	60
2603	BAKIR CEVHERLERİ VE KONSANTRELERİ	69	35	50
8544	İZOLE EDİLMİŞ TELLER, KABLOLAR VE DİĞER ELEKTRİK İLETKENLER; TEK TEK KAPLANMIŞ LİFLERDEN OLUŞAN FİBE	47	41	44
5515	SENTETİK DEVAMSIZ LİFLERDEN DİĞER DOKUNMUŞ MENSUCAT	11	16	43
6109	TİŞÖRTLER, FANİLALAR, ATLETLER, KAŞKORSELER VE DİĞER İÇ GİYİM EŞYASI (ÖRME VEYA KROŞE)	25	21	42
6206	KADINLAR VE KIZ ÇOCUKLAR İÇİN BLUZLAR, GÖMLEKLER VE GÖMLEK-BLUZLAR	2	1	40
8702	10 VEYA DAHA FAZLA KİŞİ TAŞIMAYA MAHSUS (SÜRÜCÜ DAHİL) MOTORLU TAŞITLAR	18	10	37
6110	KAZAKLAR, SÜVETERLER, HIRKALAR, YELEKLER VE BENZERİ EŞYA (ÖRME VEYA KROŞE)	6	4	35
7404	BAKIR DÖKÜNTÜ VE HURDALARI	69	37	33
6203	ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER, PANTOLON, TULUM VE ŞORT (YÜZME KIY	15	15	31
8708	KARAYOLU TAŞITLARI İÇİN AKSAM, PARÇA VE AKSESUARLAR	22	17	29
5509	SENTETİK DEVAMSIZ LİFDEN İPLİK (DİKİŞ İPLİĞİ HARİÇ) (TOPTAN)	18	9	28
5804	TÜLLER VE DİĞER AĞ MENSUCAT (DOKUNMUŞ, ÖRME VEYA KROŞE MENSUCAT HARİÇ), PARÇA, ŞERİT VEYA MOTİF HALİ	1	6	25
3917	PLASTİKTEN HORTUMLAR, BORULAR VE BAĞLANTI ELEMANLARI (MANŞON, NİPEL, DİRSEK, FLANŞLAR, VB.)	42	27	24
7208	DEMİR VEYA ALAŞIMSIZ ÇELİKTEN YASSI HADDE ÜRÜNLERİ (GENİŞLİK >= 600 MM) (SICAK HADDELENMİŞ) (KAPLANM	2	4	23
5208	PAMUKLU MENSUCAT (AĞIRLIK İTİBARİYLE % 85 VEYA DAHA FAZLA PAMUK İÇERENLER)(M2. AĞIRLIĞI 200 GR. I GE	10	7	22

Kaynak: Trademap

 

 

Türkiye’nin Bulgaristan’dan İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)

GTİP	ÜRÜNLER	2014	2015	2016
2710	PETROL YAĞLARI VE BİTÜMENLİ MİNERALLERDEN ELDE EDİLEN YAĞLAR	636	442	518
7403	RAFİNE EDİLMİŞ BAKIR VE BAKIR ALAŞIMLARI (HAM)	511	308	215
8544	İZOLE EDİLMİŞ TELLER, KABLOLAR VE DİĞER ELEKTRİK İLETKENLER; TEK TEK KAPLANMIŞ LİFLERDEN OLUŞAN FİBE	172	186	202
2716	ELEKTRİK ENERJİSİ	199	159	127
7801	İŞLENMEMİŞ KURŞUN	100	83	86
7901	İŞLENMEMİŞ ÇİNKO	41	50	54
7204	DÖKME DEMİRİN, DEMİRİN VEYA ÇELİĞİN DÖKÜNTÜ VE HURDALARI VEYA BUNLARIN ERİTİLMESİ İLE ELDE DİLMİŞ KÜ	123	42	44
2836	KARBONAT; PEROKSİKARBONAT; AMONYUM KARBOMAT İÇEREN TİCARİ AMONYUM KARBONAT	39	32	43
3902	PROPİLEN VE DİĞER OLEFİNLERİN POLİMERLERİ (İLK ŞEKİLLERDE)	64	56	35
1206	AYÇİÇEĞİ TOHUMU	73	42	34
1208	YAĞLI TOHUM VE MEYVELERİN UN VE KABA UNLARI (HARDAL UNU HARİÇ)	33	50	31
2303	NİŞASTACILIK, ŞEKER PANCARI, ŞEKER VE İÇKİ SANAYİNİN ARTIK VE POSALARI	23	23	27
4407	UZUNLAMASINA KESİLMİŞ, BİÇİLMİŞ AĞAÇ; KALINLIK > 6 MM	45	34	25
1205	REP VEYA KOLZA TOHUMLARI	36	21	23
9404	ŞİLTE MESNETLERİ, YATAK TAKIMI EŞYASI VB EŞYA (ŞİLTELER, YORGANLAR, DİZ VE AYAK ÖRTÜLERİ, YASTIKLAR,	5	13	21
4410	AĞAÇTAN VE DİĞER ODUNSU MADDELERDEN YONGA LEVHA, ORİENTED STRAND BOARD (OSB), VB. LEVHALAR	29	29	19
8409	SADECE VEYA ESAS İTİBARİYLE 84.07 VEYA 84.08 POZİSYONLARINDAKİ MOTORLARIN AKSAM VE PARÇALARI	15	16	18
3505	DEKSTRİNLER VE TADİL EDİLMİŞ DİĞER NİŞASTALAR VE ESASI NİŞASTA, DEKSTRİNLER OLAN TUTKALLARI	28	22	18
7409	BAKIR SACLAR, LEVHALAR, YAPRAKLAR VE ŞERİTLER (KALINLIKLARI 0,15 MM. Yİ GEÇENLER)	18	20	17
4412	KONTRPLAKLAR, KAPLAMALI LEVHALAR VE BENZERİ LAMİNE EDİLMİŞ AĞAÇLAR	22	23	16

Kaynak: Trademap

Türkiye-Bulgaristan Yatırım İlişkileri

Bulgaristan’da önemli yatırımcı konumunda faal durumda bulunan 55 adet Türk firması mevcut olup, söz konusu firmaların toplam yatırım tutarı 2,2 milyar ABD Dolarına yakın bir seviyededir. Türk firmaları tarafından, 10 000 den fazla kişi istihdam edilmektedir.

Sanayi Yatırımları

Şişecam: Şişecam’ın cam kompleksinde cam ev eşyası fabrikası 2005 yılında, düz cam fabrikası 2006 yılında, ayna ve beyaz eşya camı fabrikaları 2007 yılında faaliyete geçmiştir. Cam kompleksine eklenen en son yatırım olarak otomotiv camı fabrikası Bulgaristan Başbakanı Boyko Borisov’un da katıldığı bir resmi törenle 7 Şubat 2011 tarihinde açılmıştır. Şişecam, çalışan sayısını 1655’i yerel ve 45’i Türkiye’den olmak üzere toplam 1700’e çıkarmış ve toplam 700 Milyon ABD Doları değerinde bir yatırım haline gelmiştir. Şişecam Türk sermayeli Hollanda firması olarak Bulgaristan’da bulunmaktadır.

Alcomet: Alcomet Firması Bulgaristan’ın en önemli liman kenti Varna’ya yaklaşık 100 km uzaklıktaki Şumen kentinde bulunmakta ve aluminyum ürünleri üretmektedir. Fabrika 370.000 metrekare alan üzerine kuruludur. 1999 yılında Bulgaristan Özelleştirme İdaresi’nden satın alınan şirkette çalışan sayısı bugün itibarıyla 878 kişiye ulaşmıştır.

Nursan Otomotiv Ltd: 2002 yılından beri Burgaz Belediye sınırları içerisindeki Lulyakovo köyünde 7.000 metrekarelik alanda binek otomobilleri, hafif ve ağır ticari araçlar için kablo sistemleri ve akü kabloları üretmekte ve pek çok ülkeye ihracat gerçekleştirmektedir.

Techno-Aktaş AD: Türkiye’deki Aktaş Holding’in Bulgaristan’daki yatırımı olup Filibe şehrinde 2007 yılında kurulmuş ve 19 Mayıs 2008 tarihinde üretime başlamıştır. 4500 metrekare kapalı alanda taşıt araçları için süspansiyon üretimi yapmaktadır.

Sarten Bulgaria Ltd: Tekirdağ Çorlu merkezli Sarten Ambalaj San. A.Ş.’nin Bulgaristan’daki uzantısı olan Sarten Bulgaria Ltd., Bulgaristan’da 1999 senesinde kurulmasına karşılık fabrikası Plevne’de 2002 senesinde faaliyete geçmiştir. Fabrikada yiyecek ve kimya endüstrileri için metal kutu üretimi yapılmaktadır.

Teklas: Gebze Kocaeli merkezli Teklas Kauçuk Sanayii A.Ş.’nin Teklas Bulgaria olarak Kırcaali şehrinde 15 Ekim 2011 tarihinde hizmete girmiş karayolu taşıt araçları için soğutma ısıtma devresi hortumları, sızdırmazlık parçaları v.b. üretimi yapan tesisi bulunmaktadır. Teklas Bulgaria bugüne kadar gerçekleştirdiği ek yatırımlar ile Bulgaristan’daki fabrikasını giderek büyütmektedir.

Zenon BG OOD: Zenon şirketi Türkiye’de herhangi bir şirketin Bulgaristan’daki uzantısı olmayıp Bora Bali ve Sedat Malkoç adlı Türk işadamları tarafından kurulmuştur. Kablo montaj aksamları üretimi yapmaktadır.

Perfektüp: İstanbul merkezli Türk şirketler grubu Bell Holding’in Eskizağra’daki (Stara Zagora) alüminyum tüp üretim tesisi olarak 8 Ekim 2012 tarihinde faaliyete geçmiştir.

Standard Profil: Şirketin Bulgaristan fabrikası, 9720 m2’si kapalı olmak üzere 50.000 m2 alanda Stara Zagora’da faaliyetlerine devam etmektedir. 28 Mayıs 2015’te, yatırım değeri 10,5 milyon Euro olan yeni sızdırmazlık profili fabrikası da resmi törenle açılmıştır. Söz konusu yatırımla 2016 sonunda kadar çalışan sayısının 1500’e ulaşması beklenmektedir.

Arkomat: Şirket 1982 yılında İstanbul’da kurulmuştur ve 1997 yılına kadar kaynak makinaları ve ekipmanı üretmektedir. 1994-2004 arası Japon ikinci el otomobil ihracatcısı VWEST şirketinin Çerkezköy’deki taşeronu olarak faaliyet göstermiştir. 1997-2007 arası VWEST/BECT şirketinin Kazanlık’daki taşeronu olarak faaliyet göstermiştir. 2007 yılının başından itibaren uluslararası otomotiv endüstrisi için parça tedarikçisi olan SEBN BG şirketinin taşeronluğunu yürütmektedir. Ocak 2008’den İtibaren Arkomat üretim tesislerine Razgrad’da açılan yeni bir fabrika ekledi.

Şirket otomotiv yan sanayi için kablo üretmektedir ve sipariş üzerine çalışmaktadır. Ürünler Volkswagen araç grubu tarafından kullanılmaktadır. Şirket aylık 260 000 000 – 300 000 000 bin kablo setleri üretim kapasitesine sahiptir. Ürünler arabaların kablo itiyacı olduğu tüm bölümlerde kullanılmaktadır – farlar, antenler, silecekler vs. Arkomat 1994 yılından bu yana Türkiye’de ve Bulgaristan’da istihdam ettiği 900 kişi ile kablo sektörünün önde gelen şirketlerindendir.

Akgün Seramik: 2016 yılı başında Türk Akgün Grubu, Bulgaristan’da Novi Pazar’daki fayans fabrikasını satın almıştır. Türk stratejik yatırımcı tarafından fabrikanın satın alınması sayesinde, altı yıl önce kurulan tesisin nihayet faaliyete başlaması sağlanacaktır. Fayans fabrikasının eski sahibi olan HETA Asset Resolution şirketidir.

Smart Energy Grup: Smart Group’un bir parçası olarak Smart Energy Grup AŞ şirketi yenilenebilir enerji kaynaklarınndan, özellikle de güneş enerjisi odaklı enerji üretiminde 7 yıldır yatırımlar yaparak ihtisaslaşmış bulunmaktadır. Rakovskovo/Burgas, Mokrishte/Pazarcik, Smirnenski/Razgrad, Boynitza/Vidin, Stambolovo/Haskovo, Milkovitsa/Pleven, Cherni Vrah/Burgas gibi Bulgaristan’ın çeşitli yerlerinde kurmuş olduğu enerji üretim tesisleri mevcuttur. Şirket, elektrik ticareti (iç piyasa-ithalat-ihracat ) için lisans almış bulunmaktadır.

Smart Development Partners: Smart Grup’un bir parçası olan Smart Development Partners şirketinin emlak piyasasında arazi alım-satımı, proje geliştirme, imar, inşaat, yap-sat ve yap-işlet modelleriyle ofis, lojistik ve konut alanında bir çok projesi mevcuttur.

First Dialysis Services Bulgaria EAD: Filibe ve Montana şehirlerinde diyaliz merkezi işletmektedir.

Eczacıbaşı-Monrol: 2012 yılı başında Monrol Bulgaria firmasının oluşturulması sonrasında Nisan 2012’de Lyulin beldesi sınırları içerisindeki Bansko yolu üzerinde 5.500 m2 arsa satın alınması ile Bulgaristan Radyofarmasötik Üretim Tesisi projesi başlamıştır. Bu tesiste kanser teşhisinde kullanılan Pozitron Emisyon Tomografisi (PET) cihazlarının çalışabilmesi için gerekli olan bir görüntüleme ilacı olan MON-FDG ürünü üretilerek Bulgaristan’da bu alandaki ilk tesis olmuştur.

Acıbadem City Clinic: Nisan 2016’da Acıbadem Sağlık Hizmetleri ve Ticaret A.Ş., Makedonya’daki iştiraki Acıbadem Sistina ile birlikte Bulgaristan’daki Tokuda hastanesini ve hastane iştiraki Tokuda Group’u satın almış, City Clinic tedavi zinciri ile birleşmelerine ilişkin sözlşeme imzalamıştır. Satın alma ve birleşme işlemlerinden sonra Acıbadem, yaklaşık 750 yataklı 4 tedavi merkezi ile 4 sağlık merkezini barındıracak Bulgaristan’daki en büyük sağlık yapısına sahip olmaktadır.

Bulgaristan’da Güven hastanesi ve Florence Nightingale hastanesi temsilcilik açmıştır.

Bulgaristan’da Türk sermayeli D-Commerce Bank ile Ziraat Bankası’nın Sofya şubesi faaliyet göstermektedir. Ziraat Bankası’nın Filibe, Varna ve Kırcaali kentlerinde üç ofisi bulunmaktadır. D-Commerce Bank’ın şube sayısı ise 58’dir. Ayrıca, 2011 yılı ortalarında, Türkiye İş Bankası’nın Almanya’nın Frankfurt kentinde kurmuş olduğu ISBANK GmbH, Türk sermayeli Alman Bankası olarak Sofya’da şube açmıştır.

Sofya ve Plovdiv’de 4 yıldızlı Türk sermayeli Princess otelleri faaliyette bulunmaktadır. Söz konusu otellerden Sofya’da olanın işletmesini Ramada firması üstlenmiştir.

İstanbul Hadımköy merkezli lastik servis makinaları ve hidrolik kriko üreticisi Atek Makina’nın Filibe kentinde açmış olduğu mağazasının yanısıra yine aynı şehirde otel yatırımı da bulunmaktadır. Atek Makina yatırımı City Hotel’in açılışı 27 Nisan 2012 tarihinde yapılmıştır.

Bulgaristan’ın en gözde kayak merkezlerinden Bansko’da kurulu Regnum Otel, Öztürk Şirketler Grubu’na bağlı Regnum Türkiye Gayrimenkul Geliştirme Şirketi’nin Bulgaristan’daki uzantısı olarak kurulmuş olan Regnum-Bulgaria tarafından işletilmektedir.

Diğer başlıca Türk yatırımları ise şu biçimde sıralanabilir: Istanbul Üsküdar merkezli Hayat Holding bünyesindeki temizlik ve hijyen ürünleri şirketi Hayat Kimya’nın Bulgaristan uzantısı Varna merkezli Hayat-Bulgaria, şişelenmiş su üreten Kom, ağaç ürünleri imalatı yapan Kastamonu Entegre, Şahinler’in Kırcaali’deki, Santinelli’nin Filibe’deki tekstil fabrikaları, otobüs işletmesi Etap Adres, ilaç sektöründe Ulkar Holding bünyesindeki Düzce merkezli Nobelfarma İlaç Sanayii ve Ticaret A.Ş.’nin Bulgaristan uzantısı Nobel-Pharma Bulgaria, Istanbul Hadımköy merkezli lastik servis makinaları ve hidrolik kriko üreticisi Atek Makine. Otomotiv ve elektronik ev eşyaları yedek parça üretimi sanayinde faaliyet gösteren Mikro-Ak.

Altınbaş, Beko, Bingo, Çilek Mobilya, Ece, Efe Rakı, Efes Pilsen, Ege Seramik, English Home, Eti, Familia, Gala Mobilya, Golden Rose, Homage, Hunca, Isuzu, İstikbal, İşbir Yatak, Koska Helva, LC Waikiki, Manolya, Model Tasarım, Molfix, Ozzo, Razgat Classic, Selimoğlu, Şölen, Taç, Tayaş, Temsa, Ülker, Vitra, Yataş, Yatsan ve Yeni Rakı Bulgaristan pazarında pazar payı olan belli başlı Türk markalarıdır.

 

Fikri, Sınai,Ticari Mülkiyet Hakları

Yeni Patent ve Telif Yasasının kabülü ile ülkenin bu konuda uluslararası standartları tutturması sağlanmıştır. Bulgaristan, 1995 yılında ses kayıtları konusunda Roma ve Cenevre Konvansiyonlarına taraf olmuş, fikri mülkiyet haklarının ihlali durumlarını cezai açıdan soruşturmak ve suçluları cezalandırmak amacıyla ceza kanunlarında değişiklikler yapmıştır. 1995 yılı Aralık ayında Uluslararası Fonografi Endüstrisi Federasyonu taklit edilmiş ses kayıtlarının en önemli dağıtıcısı konumundaki bir Romen firma ile anlaşmış ve bu anlaşma ile söz konusu dağıtıcı firma yalnızca lisanslı ürünlerin dağıtımını üstleneceği konusunda teminat vermiştir. Ancak alınan tüm önlemlere rağmen video, kompakt disk, ve bilgisayar programları sahteciliği önemli bir sorun olmaya devam etmiştir. Bu ürünlerin ihracatı uluslararası pazarlarda sorunlar yaratmaktadır.

Dağıtım Kanalları

Perakendecilik

2016 yılının ilk çeyreğinde perakende piyasası olgunluk dönemine girmiş, iyi performans sergileyen projeler ile yeniden yapılanma ihtiyacı olan projeler arasında net bir ayrıştıma meydana gelmiştir. Geçen bir yıl içerisinde yeni ticari alanların açılmaması eskilerin daha etkin kullanımına gidilmesine zemin hazırlamıştır. 2016 yılı ilk çeyreğinde 7 bin metre karelik alanıyla piyasaya çıkan tek proje San Stefano Plaza olmuştur. Kısa vadede, piyasa doyum noktasında gerileme yaşandığı için yeni alış veriş merkezlerinin açılması beklenmemektedir. Yeni alanların kullanıma açılmamasından dolayı ülke genelinde 1000 kişi başına perakende alan 100 m² düzeyinde kalmaktadır. Plovdiv, 61 m²’yle sıralamanın sonunda, başkent Sofya ise 276 m² ile dördüncü sırada yer almaktadır. 2016 yılının ilk çeyreğinde faal AVM toplam alanı 718 bin m²’dir.

Artan rekabet, karlılık ve pazar payı ortamında, mevcut AVM’ler kendilerini ayırt edici özelliklerini ortaya çıkarmak ve sürdürmek durumundadırlar. Bunu aşağıdaki grafikle açıklamak mümkündür. Bu nedenle de kiracı bileşiminin iyileştirilmesi yönünde The Mall ve Mall of Sofia, en çok farklı kiracı ilavesi gerçekleşen AVM’ler olmuştur (sırasıyla % 5 ve % 3).

Ana caddelerdeki lokasyonlara olan talep güçlüdür. Ana talep moda ve ayakkabı, eczane, organik gıda sektörlerindeki perakendecilerden gelmektedir. Kiracıların ihtiyaçlarını giderecek alanların eksikliği Vitosha bulvarında 100-150 m²’lik alan kiralarının 46 EURO/m² düzeyinde istikrar sağlamasına neden olmaktadır. 2016 yılı başında yeni rekabetin olmaması AVM’deki üst sınıf alan kiralarının 28 EURO/m² düzeyinde dibe vurmasına neden olmuştur. İkinci sınıf alan kiraları ise 12-16 EURO/m² düzeyinde gerçekleşmiştir.

Sektördeki ana talep yüksek ve orta sınıf markaların piyasa paylarını güçlendirme çabalarından kaynaklanmaktadır. 2016 yılı ilk çeyreğinde Sport Depot, Terranova, H&M, Forever 21 yeni mağazalar açmıştır. 2015 sonunda REWE Group’a ait Penny Market süpermarket zinciri kapanmıştır. Alman grup, daha hızlı büyüyen ve Penny marketlerinin (toplam 49) nerdeyse yarısını satın alan Billa merketlerine odaklanmıştır. Schwarz Group’un parçası olan Kaufland ve Lidl marketleri de hızlı bir şekilde büyümüş, Carrefour ise piyasa pay kaybını devam ettirmiştir.

İnternet üzerinden satışlar, etkisi halen çok büyük olmasa da, Bulgaristan perakende sektörü büyümesine katkı sağlamaya devam etmektedir. İnternet üzerinden yapılan satışların toplam satışlardaki payı % 1 civarındadır. Ancak söz konusu satışlardaki % 14’lük büyüme perakende sektörü ortalamasını oldukça aşmaktadır. Son yıllarda akıllı telefon kullanımının yaygınlı dikkate alındığında ise söz konusu büyüme oranında düşüş yaşanmaması muhtemeldir.

Beklentiler: Büyük projelerin rekabeti Sofya ve diğer büyük kentlerde perakende sektörünün kapsamını genişletecektir. Diğer taraftan, yüksek ve orta sınıf markalar piyasaya canlılık getiren ana kaynak olmaya devam edecektir. Hızlı gelişen tüketici ürünleri sektörünün dönüşümü perakende sektörü gıda marketleri bölümüne baskısını sürdürecektir.

Franchising

Bulgaristan’da franchise zincirlerinin yarıdan fazlası son altı yılda pazara giriş yapmıştır, özellikle de 2007 ve 2008 önemli artış yaşanan yıllar olmuştur. Bu eğilim henahalklarının geliri arttıkça ve franchise modeli oturdukça daha da artacaktır. Bulgarlar uluslararası seyahat yaptıkça, uluslararası markaların tanınmışlığı ve buna bağlı olarak da yatırımcıların ilgileri de artmaktadır.

Son on yılda sektör çarpıcı bir biçimde değişmiştir. Pazarda daha çok çoklu birim ve alan geliştiriciler, satışları optimize etmek için daha yüksek teknolojili yollar ve süregelen durgunluktan etkilenmiş daha zayıf işletmeler bulunmaktadır. Aynı zamanda franhcising her zamanki piyasa zorluklarına hedef olmaktadır; geçici heves, değişen trendler ve zevkler. Bulgaristan’da uluslararası ve yerel olmak üzere en çok gıda sektörü franchise modeli yaygındır. Küresel ortamda durgunluk, pek çok uluslararsı zincir genişlemesine ket vururken, Bulgaristan’da bu süreç işlememiştir.

Bulgaristan perakende sektörü, franchise mağazalarında olağan bir şekilde sunulan ve uluslararası boyutta satılan pek çok ürün ve hizmete hazırdır. Bulgaristan’daki tüketiciler, kaliteli ürün, uygun fiyat ve iyi hizmet bileşimini sunan perakendeciler aramaktadır. Yerli girişimciler de pazarlama ve yönetim uzmanlığı kazanmaya isteklidirler. Yerel kanunlar yabancı franchise sunucular için oldukça yumuşak ve uyumludur. Franchise girişimi için özel bir kayıt veya devlet izni gerekmemektedir.

Sektör ile ilgili başlıca internet kaynakları:

Franchising fuarı: http://franchising.bg/expo/index_en.html

Bulgaristan’da franchise olanakları: www.franchising.bg

İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri

Bulgaristan’da mesai saatleri; sabah 8.00 – 9.00 ‘dan öğleden sonra 17.30’a kadardır. Genelde bir saatlik yemek arası verilmektedir. Haftada ortalama 40 saat çalışılan ülkede Cumartesi ve Pazar resmi tatil günleridir.

Resmi Tatiller

1 Ocak	:	Yeni Yıl Tatili
3 Mart	:	Özgürlük Günü
1-2 Mayıs	:	İşçi Bayramı
24 Mayıs	:	Slav Dili Günü
25-26 Aralık	:	Noel Tatili

 

Pasaport ve Vize Uygulaması

Bulgaristan Türk vatandaşlarına vize uygulamaktadır. Normal vize süresi bir aydır. Şirketlere üç aydan bir yıla kadar oturma vizesi verilmektedir.

Yabancı Uyruklular Kanunu vize türlerini “transit vize, kısa süreli vize ve uzun süreli vize” olmak üzere üçe ayırmaktadır:

Transit vize 24 saat içinde Bulgaristan üzerinden başka bir ülkeye transit geçecek kişiler için gereken vize türüdür.

Kısa süreli vize bir yabancının altı aylık bir süre içinde toplamda 90 günden fazla kalmamak kaydıyla bir defalık veya çok sayıda giriş yapabilmesini sağlar.

Uzun süreli vize yabancı uyruklunun Bulgaristan’a giriş yapıp sonrasında uzun süreli veya süresiz ikamet izni için başvurmasına el veren vize türüdür. Bu vizenin geçerliliği altı aydır ve sahibine 90 güne kadar oturum izni sağlar.

Tüm vize başvuruları ilgili bir Bulgar diplomatik misyonuna veya konsolosluğuna yapılmalıdır.

Ülkeye girişlerde istatistik kartlarının doldurulması zorunludur. Ülkede 48 saatten fazla kalan yabancıların yerel polise kayıt olmaları gerekmektedir. Oteller bu zorunluluğu müşterileri adına, otomatik olarak yerine getirmektedir. Özel pansiyonlarda kalan kişilerin, ülke girişinde doldurmuş oldukları istatistik kartlarını yasal olarak geçerli kılmak üzere, yerel polise başvurarak kayıt olmaları gerekmektedir.

Kullanılan Lisan

Bulgarca

Ulaşım

Air France, Alitalia, Austrian Air, British Airways, Lufthansa, MALEV, Swiss Air gibi büyük havayolu şirketleri Sofya’da hizmet vermektedir. Ulusal havayolu şirketi Balkan Havayolları’nın da Avrupa ve Ortadoğu’nun başkentlerine ve ABD’ye seferleri bulunmaktadır. THY’nin başkent Sofya’ya haftada 7 kez seferleri mevcuttur.

Sofya Havalimanı ve şehir merkezi arasındaki 12 km’lik uzaklık taksi ile 15-20 ABD $’ı tutmaktadır. Ayrıca, havalimanı ve şehir merkezi arasında 30 dakikada bir kalkan otobüsler çalışmaktadır. Havalimanında “check in” süresi 45-120 dakika arasında değişmektedir.

İç hatlarda Sofya ve Karadeniz kıyısında Burgas ve Varna gibi kentlere havayolu ile ulaşmak mümkündür. Bunun dışındaki yerlere karayolu ya da demiryolları ile ulaşmak gerekmektedir. Bulgaristan pek çok şehri birbirine bağlayan demiryolu ağına sahiptir. Başkent Sofya’da şehir içi ulaşım otobüs ve tramvay ile sağlanmaktadır. Otobüs ve tramvay biletleri büfelerden yaklaşık 10 Leva karşılığında edinilebilmektedir.

İklim

Bulgaristan’da genel olarak karasal-ılıman iklim hakimdir. Ancak coğrafik özellikleri nedeniyle farklı bölgelerinde farklı mikro iklimler de gözlenmektedir. Balkan Dağları, kuzey ve güneyden gelen hava akıntıları için bir bariyer niteliğini taşımakta, bunların karşı tarafa geçmesini engellemekte ve kuzey ile güneyde ısı ve yağış farklılıklarının oluşmasını sağlamaktadır. Kuzeyde belirgin dört mevsimli karasal-ılıman iklim yaşanmaktadır. Güneyde ise Akdeniz etkisi görünmektedir. Kışın kuzeyde ortalama hava ısısı -2, güneyde ise 0 derecedir. Yazın ortalama hava ısısı 22 derecedir. Karadeniz bölgesinde denizin etkisiyle ısı ülkenin diğer bölgelerine göre daha az değişmektedir.

Uluslararası Telefon Kodu

Ülke Kodu: +359, Sofya:2, Varna: 52, Burgaz: 56, Plovdiv: 32