Genel Bilgiler
Coğrafi Konum
Bosna-Hersek Avrupa kıtasının güney doğu, Balkan yarımadasının ise kuzey batı köşesinde olup, 42-45 Kuzey enlemleriyle, 15-19 Doğu boylamları arasında yer almaktadır. Doğusunda Sırbistan, güney doğusunda Karadağ, kuzey ve batı yönlerinde Hırvatistan ile komşudur.
Ülkenin Adriyatik Denizi’nde 20 km uzunluğunda bir sahil şeridi vardır. Ancak bu sahil şeridi ticari liman olma özelliğine sahip olmadığı için bu ihtiyaç Hırvatistan’ın uluslar arası Ploçe Limanı kiralanarak giderilmektedir.
Bosna-Hersek’in %82’lik bölümünü Bosna, % 12’lik bölümünü de Hersek oluşturur. Bosna-Hersek Federasyonu ülkenin %51,48’ini kaplarken, Sırp Cumhuriyeti % 48,52 ‘lik bölümünü kaplamaktadır.
Siyasi ve İdari Yapı
Bosna-Hersek 1992 yılı Nisan ayında Yugoslavya’dan bağımsızlığını kazanmış ardından çıkan ve 1995 yılına kadar süren savaş sonunda 14 Aralık 1995 yılında imzalanan Dayton Anlaşması ile kurulmuştur.
Bosna-Hersek idari yapı olarak Bosna-Hersek Federasyonu ile Sırp Cumhuriyeti olmak üzere siyasi, hukuki otoriteye sahip iki entiteden oluşmaktadır. Her iki entitenin de ayrı yasama organları ve hükümetleri bulunmaktadır. Bu iki entitenin yanında Brcko Bölgesi, Merkezi Hükümetin kontrolünde özerk bir yapı olarak yer almaktadır. Bosna –Hersek Federasyonu 10 kantondan oluşmaktadır. Sırp Cumhuriyeti ise kendi içinde bölgeler ve belediyeler şeklinde yapılanmıştır.
Ülkenin siyasi yapısının başında Cumhurbaşkanlığı Konseyi gelmektedir. Her üç milletin birer temsilcisinin bulunduğu bu konsey dört yıllık bir süre için göreve gelmekte ve Başkanlık, üyeler arasında sekizer aylık dönemlerle değişmektedir.
Cumhurbaşkanının yanında, Parlamentonun altında görev yapan Bakanlar Kurulu diğer önemli bir kurumdur. Başbakan ve dokuz bakandan oluşan Bakanlar Kurulundaki bakanların Konsey’de olduğu gibi, her birinin diğer milletlerden ikişer yardımcısı vardır. Söz konusu kurumların yanında Temsilciler Meclisi ve Bosna-Hersek Halk Meclisinden oluşan Bosna-Hersek Parlamentosu bulunmaktadır.
Nüfus ve İşgücü Yapısı
Bosna-Hersek’te savaş sebebiyle 1991 yılından bu yana nüfus sayımı yapılmamıştır. Savaş sonucu yaşanan yıkım ve göç sebebiyle kesin nüfus rakamları bilinmemekle birlikte 2016 yılı Temmuz ayı itibariyle nüfusun 3.861.912 olduğu tahmin edilmektedir. 2016 yılında nüfustaki gerileme % -0,14’dür.
Etnik grupların toplam nüfus içindeki oranları ise Boşnaklar, % 48, Sırplar, % 37,1, Hırvatlar, % 14,3, diğer grupların da % 0,6 olduğu tahmin edilmektedir. Yine toplam nüfusun % 40’ını Müslümanlar, % 31’ini Ortodokslar, % 15’ini Katolikler, % 4’ünü Protestanlar ve % 10’unu da diğerleri oluşturmaktadır.
Bosna-Hersek 2015 yılı tahminlerine göre işsizlik oranı % 43,2’dir. Ülke % 67,8 olan 15-24 yaş arasındaki işsizlik oranı ile dünya sıralamasında 1nci konumdadır.
Ülkedeki işgücü Batı standartlarına göre daha ucuzdur. 2016 tahminlerine göre 1,48 milyon işgücünün bulunduğu ülkede bu işgücünün % 19’u tarım, % 30’u sanayi, % 51’i ise hizmet sektöründe istihdam edilmektedir.
Üniversiteye giren öğrenci sayısı gittikçe artmaktadır. Bununla birlikte son yıllarda genel ve meslek eğitimindeki eksiklikler ve göç nedeniyle özellikle inşaat, bilişim teknolojileri ve sağlık sektörlerinde ciddi işgücü kaybına uğranılmıştır. İşçilik vergileri oldukça yüksektir ve bu durum yeni işçi alımını teşvik etmemekte ve kayıt dışı işçiliğin artmasına neden olmaktadır.
Buna ek olarak ücretlerdeki katı tutum, meslek yaratma ve işçi hareketliliği üzerinde de engeller yaratmaktadır. Bu tutum genel olarak bütün eski sosyalist ülkelerin karakteristik kolektif pazarlık sisteminin bir kalıntısıdır. Federasyon’da işçi ve işverenler sağlık, emeklilik ve işsizlik sigortalarını paylaşmakta iken Sırp Cumhuriyeti tarafında çocuk yardımı da dahil bütün sigortaları işveren karşılamaktadır. Bu sebeple de birçok işçi kayıt dışı çalışarak bu vergi ve katkıları ödemekten kaçmaktadırlar.
Doğal Kaynaklar ve Çevre
Bosna-Hersek’in doğal kaynakları arasında kömür, demir cevheri, boksit, bakır, kurşun, çinko, kromit, kobalt, manganez, nikel, kil, jipsiyum, tuz, kum, orman ve akarsuları saymak mümkündür.
Çevre ile ilgili olarak, metalurji tesislerinin neden olduğu hava kirliliğini, şehir atıklarının etkin olarak yok edilemediğini söyleyebiliriz. Bosna-Hersek, hava kirliliği, biyolojik çeşitlilik, iklim değişikliği-Kyoto Protokolü, çölleştirme, tehlikeli atıklar, deniz hukuku, deniz hayatının korunması, ozon tabakasının korunması, ıslak alanlar gibi konularda uluslararası anlaşmalar imzalamış olmasına karşın, bu anlaşmaları halen onaylamamıştır.
Dahil Olduğu Uluslararası Anlaşmalar
Bosna-Hersek, Dünya Bankası ve Uluslar arası Para Fonu’na üyedir. 2005 yılında Avrupa Birliği ile başlatılan İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin teknik bölümü başarıyla tamamlanmıştır. Ülke, NATO’nun Barış Programı’na dahil olup, İslam Konferansı Örgütü’ne, Dünya Ticaret Örgütüne gözlemci ülkedir. Bosna-Hersek, Aralık 2006’dan beri Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşmasına-CEFTA taraftır.
Bosna-Hersek ile ticari ilişkilerimizin gelişiminde 3 Temmuz 2002 tarihinde imzalanan ve 1 Temmuz 2003 tarihi itibariyle yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması (STA) önemli bir rol oynamaktadır. Söz konusu Anlaşma, kapsamında gümrük ve eş etkili vergiler 2007 başından bu yana sıfırlanmıştır.
Genel Ekonomik Durum
Ekonomik Yapı
Bosna Hersek savaş öncesinde ağır sanayi alt yapısına sahip bir ülke konumundaydı ve ülkenin en büyük on sanayi kuruluşu toplam istihdamın ve üretimin yarısını karşılayacak büyüklükteydi. Bosna Hersek’deki ağır sanayi temel olarak metalürji ve kimya sanayi üzerine yoğunlaşmıştı. Bu dönemde üretim genel olarak Yugoslav iç pazarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuştu. Ancak bugün, yaşanan savaş nedeniyle pazar kaybının yanı sıra, sanayi tesisleri zarar görmüş, bu tesislerdeki makine ve teçhizat çalınmış, ülkenin sanayiye dayalı ekonomik yapısı bozulmuştur.
Savaş öncesi dönemde sanayiye dayalı olan Bosna Hersek ekonomisi günümüzde, hizmetler, bankacılık, enerji ve turizm alanlarına yapılan yatırımlarla farklı bir konuma gelmiştir.
Bosna Hersek’in kısa bir zaman öncesine kadar 8 ülke ile (Hırvatistan, Makedonya, Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan, Romanya, Türkiye, Moldova ve Arnavutluk) Serbest Ticaret Anlaşması bulunmaktaydı. Ancak, Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması-CEFTA’nın resmen işlerlik kazanması ile birlikte Türkiye ile imzalanan haricindekiler yürürlükten kalkmıştır.
İşsizlik Bosna Hersek ekonomisinin en büyük sorunlarından birisidir. Kayıt dışı istihdam nedeniyle işsizlik oranı gerçek değerinden daha düşük gösterilmektedir.
Bosna Hersek ekonomisinin diğer önemli sorunu yüksek ve sürekli dış ticaret açığı olup, borçlanmasıdır.
2016 yılı tahmini değerlerine göre GSYİH’nin % 7,8’i tarım, % 26,8’i sanayi ve % 65,4’ü hizmet sektöründen oluşmaktadır.
Nominal değerlerle 2016 Bosna- Hersek gayri safi yurt içi hasılasının 16,5 milyar ABD Doları, satın alma gücü paritesine göre kişi başına milli gelirin ise 11.000 ABD Dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir (IMF). Bosna Hersek’te 2016 yılı itibariyle enflasyon oranının -% 0,66 olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. 2016’dan itibaren uluslararası mal fiyatlarındaki artış ve iyileşen iç talep sonucunda tüketici fiyat endeksinin % 3 ortalama ile yükseleceği tahmin edilmektedir.
Ülkenin ekonomik büyümesi, ihracatta en önemli pazarı olan AB ülkelerindeki gelişmelerle doğrudan orantılıdır. Avrupa Bölgesindeki GSYİH’nın 2014 yılında % 0,8 olarak gerçekleşen ekonomik büyümenin, 2015-2019 döneminde ortalama % 1,5 gibi makul bir düzeyde olacağı öngörülmektedir. Bu dönemde Bosna Hersek’in dış talebinde ise bir artış beklenmekte, özellikle Rusya-Ukrayna çatışmasının devam etmesinin ülkedeki ekonomik büyümeyi artıracağı tahmin edilmektedir. 2016 yılında sanayi üretiminin % 4 civarında büyüdüğü tahmin edilmektedir. 2015-2019 döneminde Bosna Hersek ekonomisinde büyüme oranının ortalama % 3,1 olacağı beklenmektedir.
Avrupa Bölgesindeki ekonomik faaliyetlerde görülecek hareketliliğin göçmen işçilerin gelirlerini ve ülkeye olan para transferlerini artıracağı, alım gücünün iç talebi iyileştirerek işsizliği azaltacağı, firma ve hane halkı bütçelerine olumlu etkide bulunacağı beklenmektedir.
Başlıca Sektörler
Tarım ve Hayvancılık
Tarihsel açıdan Bosna Hersek ekonomisi tarıma dayanmış olsa da bugün ülkenin gıda ihtiyacının ancak yarısını karşılayabilmektedir. Buğday, mısır, yulaf, arpa Bosna Bölgesinin, tütün, pamuk, üzüm ve diğer meyveler ise Hersek Bölgesinin başlıca tarım ürünleridir. Bosna Hersek’de tarım yurt içi gayri safi milli hasıladan % 8,3 oranında pay almaktadır. Bu oran Bosna Hersek Federasyonu’nda % 7’ye düşerken, Sırp Cumhuriyeti’nde %17’ye çıkmaktadır.
Bosna Hersek’in tarımsal arazi varlığı 2.450.000 hektardır. Bu arazi varlığının 1 milyon hektarı tarla bitkileri tarımına ayrılmış olup, bunun %40’ı halen kullanılmamaktadır.
İşlenen arazilerin % 54’ünde tahıl üretimi yapılmakta olup, bunların arasında buğday ve mısır başı çekmektedir. Yem bitkileri, ekilen alanların % 29’unu, sebzecilik yapılan alanlar ise işlenen arazilerin % 15’ini oluşturmaktadır. Sanayi bitkilerinin kapladığı alan ise % 2’dir.
Çiftlik hayvanlarının sayısı savaş sonrasında giderek artmaya başlamıştır. Toplam hayvansal üretim olarak yılda yaklaşık 83.000 ton et (canlı ağırlık olarak), 530 milyon litre süt üretiminden bahsetmek mümkündür. Ülkenin her yerinde bulunan akarsular küçük ve büyük kapasiteli balık çiftlikleri için uygundur. Özellikle alabalık ve sazan yetiştiriciliği gelişmiştir.
Bosna Hersek tarım arazilerinin neredeyse yarısı kimyasal gübrelemeye ve ilaçlamaya maruz kalmadığı için önemli ölçüde organik tarıma müsaittir. İklim şartlarının uygunluğu, eğitimli ve tecrübeli iş gücü bu konuda ülkede yatırımı cazip kılan unsurlardır. Mali kaynakların yetersiz olması, mevcut işletmelerin tümüyle modernizasyon ihtiyacı bu konuda ülkenin büyük ölçüde dışa bağımlı olmasına neden oluşturmaktadır.
Sanayi
1945–50 yılları arasında Bosna Hersek’de toplam üretimin % 70’ini tarım sektörü oluşturmaktaydı. Savaş öncesinde ise Bosna Hersek ekonomisi tarım ağırlıklı bir yapıdan sanayi ağırlıklı bir yapıya dönüşmüştü. Savaş sırasında Bosna Hersek sanayi tahrip olmuş, sanayi kuruluşlarında üretimde kullanılan alet ve makineler çalınmış, çalınmayanlar tahrip edilmiş ya da eskimiştir.
Savaş sonrasında sanayi kuruluşları özelleştirmeye açılmış, sanayi tesislerinin çoğu özelleştirmeler yoluyla yerli ve yabancı girişimciler tarafından satın alınmış, yapılan yatırımlarla sanayi tesislerinin verimlilik ve kapasiteleri artırılmış, sanayi daha çok ham madde ya da ara malı ağırlıklı üretime yönelmiştir.
Bugün Bosna Hersek’in ihraç ürünlerine bakıldığında toplam ihracatın büyük kısmını hammadde ve ara malı ürünlerinin oluşturduğu görülebilir. Ancak ülkenin, tüketim ve yatırım mallarında diğer ülkelerle rekabet edebilecek düzeyde üretimi bulunmamaktadır.
Gıda İşleme Sanayi
Bosna Hersek’de kurulu olan gıda sanayi, gıda işleme ve içecek, (et, süt, meyve, sebze, şeker, yağ, tütün, hayvan ve kuşyemi) sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Bu sektörlerde faaliyet gösteren firmaların üretim kapasiteleri sınırlı olup, iç tüketimi karşılamaktan uzaktırlar.
Metal ve Metal İşleme Sanayi
Mittal Steel, Aluminij Mostar, Jelsingrad, Birac Zvornic ve Balkal metal ve metal işleme sanayinde faaliyet gösteren başlıca firmalardır. Bu firmaların hemen hepsi özelleştirilmiş ve özelleştirme sonrası yeniden yapılandırılarak daha verimli ve ihracata uygun hale getirilmişlerdir.
Ağaç ve Ağaç İşleme Sanayi
Bosna Hersek’in % 53’ünü ormanlık alanlar kaplamaktadır (2.709.800 hektar). Bu ormanlık alanın % 47’sini yetişkin ağaçlar, % 34’ünü genç fidanlar ve %19’unu boş orman arazileri oluşturmaktadır. Bu ormanlardaki mevcut ağaçların ise % 40’ı kayın, % 20’si meşe ve diğerleri de ladin ve köknar olup, ormanlık alanların 4/5’i kamuya aittir. Ağaç işleme sanayi ihracatı, Bosna Hersek’in toplam ihracatının % 25’ini, GSMH’nın % 10’unu ve toplam istihdamın da % 15’ini oluşturmaktadır.
Bosna Hersek’te yaklaşık 1500 civarında ağaç işleme ve 50 civarında mobilya yapım atölyesi/fabrikası bulunmaktadır. Bosna-Hersek daha çok ağaç işleme ve mobilya yapımında kullanılan makinelere ihtiyaç duymakta olup, bu tür makine ihtiyacının önemli bir kısmını Türkiye’den karşılamaktadır. Ayrıca mobilya yapımında kullanılan menteşe, kulp, düğme gibi çeşitli mobilya yan sanayi ürünlerini de ülkemizden temin etmektedir.
Enerji Sektörü
Bosna Hersek, Enerji Şartı Konferansı üyesi olup, Enerji Şartı Antlaşmasını ve PEEREA Protokolünü imzalamıştır.
Ülkenin en önemli enerji kaynağı kömürdür. Linyit rezervlerinin yaklaşık 2,3 milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Ülkenin hidroelektrik potansiyeli 6000 MW’ın üzerinde tahmin edilmekte olup, bunun ancak % 35’inden faydalanılmaktadır.
Önemli boyutta rüzgar enerjisi potansiyeline sahip olan Bosna Hersek’in bio-enerji ham madde kaynaklarının da 1,5 milyon m3 ( orman / ahşap sanayi atıkları) olduğu tahmin edilmektedir.
Ayrıca ülke potansiyel jeo-termal ve güneş enerjisi kaynaklarına sahiptir. Yapılan araştırmalara göre ülkede 50 milyon tonluk petrol rezervi de bulunmaktadır.
Elektrik üretimi ve kömür çıkarımı ülke ekonomisinin anahtar sektörlerini oluşturmaktadır. Elektrik üretimi hem termal hem de hidroelektrik santrallerinde üretilmekte ve ihraç edilmektedir. Üretim kapasitesi yaklaşık 14.000 GWh’dır.
Bosna Hersek tek bir enerji pazarına sahip değildir. Sırp ve Boşnak Bölgelerinin ayrı idareleri vardır ve bu da ülke genelinde kaynakların etkin kullanımını engellemektedir.
Aynı zamanda Bosna Hersek, özellikle su ve rüzgar enerjisinde, yenilenebilir enerji potansiyeline sahip bir ülkedir. Halihazırda ülke elektrik üretiminin yaklaşık % 50’si hidroelektrik santrallerinden elde edilmektedir. Alman Hükümetinin yaptırdığı bir araştırmaya göre özellikle Livno, Tomislavgrad, Mostar ve Trebinje’de yılda 2000 MW rüzgar enerjisi üretebilecek kapasite bulunmaktadır. Bu konu birçok düzenleme ve mali kaynaklara ihtiyaç duymakla birlikte, yerel yönetimler rüzgar enerjisini ve rüzgar çiftliklerinin yapımını teşvik etmeye çalışmaktadırlar.
Uluslararası toplum, ülke ekonomisini geliştirecek en önemli sektörlerden biri olarak potansiyel enerji kaynaklarını ve pazarını dikkatle takip etmektedir. Bosna Hersek’in bir enerji ihracatçısı olarak yerini sağlamlaştırması, ülkenin Bölgedeki en önemli tedarikçisi durumuna gelmesine neden olacaktır.
Ancak, ülkede reformların eksik kalması, bağımsız idarenin ve yönetimde şeffaflığın olmaması, yolsuzluklar ve her iki Federasyon’un da ortak yatırımlara daha hazır olamamaları bu sektörün de potansiyeline ulaşamamasına neden olmaktadır.
Uzun vadede Dünya Bankası, Bosna Hersek enerji sektörünün, elektrik santralleri ve kömür madenlerinin yenilenmesi, ömürlerinin uzatılması ve yeni elektrik üretim tekniklerinin getirilmesi için 6 milyar dolardan fazla mali kaynağa ihtiyaç duyulduğunu tahmin etmektedir.
Ayrıca, Bosna Hersek’te 191 km’lik doğal gaz boru hattı bulunmakta olup, anılan hattın zaman içinde ülke çapında yaygınlaştırılması öngörülmektedir. Safhalar halinde gerçekleştirilecek olan genişletme çalışmalarının, 450 – 500 milyon dolara mal olması beklenmektedir.
Elektrik Üretimi
Elektrik üretimi gerek iç talebin karşılanması ve gerekse ihracat açısından büyük önem taşımaktadır. Sava, Bosna, Neretva, Una, Vrbas, Drina ülkedeki en büyük nehirlerdir. Bu nehirlerin teorik hidroelektrik potansiyeli 8000 MW olarak hesaplanmıştır. Teknik hidroelektrik potansiyel 6800 MW, ekonomik potansiyel 5600 MW olup, halen kurulu kapasite 2052 MW’tır. Bosna Hersek, doğal su kaynakları nedeniyle elektrik üretiminde önemli avantajlara sahip olan bir ülkedir. Bu alanda yapılacak yatırımlarla bugünkü kapasitenin iki katına çıkarılması mümkündür.
Bosna Hersek hidroelektrik üretim potansiyeli kadar, jeotermal kaynaklar yönünden de zengin olup, halen üretilen elektrik enerjisinin % 52’si akarsulardan, % 48’i de jeotermal kaynaklardan elde edilmektedir.
Kimya Sanayi
Bosna Hersek’in sanayi ve madencilik üretimi içerisinde kimya sanayinin payı % 6,5 civarındadır. Kimya sanayi tuz, fosfat ve kireç gibi inorganik hammaddelerden oluşmaktadır. Kimya sanayi Bosna Hersek’in dış ticaretinde önde gelen ihracat kalemlerinden olup, en fazla inorganik kimyasallar, ilaç ve tıbbi ürünler ihraç edilmektedir.
Madencilik
Ülkenin en eski ve ünlü maden alanları Bosna’nın merkezinde, Vranica Dağı çevresinde (Kamenica, Olovo, Dusina, Dezevice) ve doğusunda (Srebrenica ve çevresinde) yer almaktadır.
Bosna Hersek kömür, çelik, çinko, boksit, kurşun, tuz ve kil gibi madenler açısından zengin rezervlere sahiptir. Kömür rezervlerinin 3,8 milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Kömür rezervinin % 60’ını linyit oluşturmaktadır. Mevcut maden ocaklarından çıkarılan yıllık kömür üretimi ise yaklaşık 8,8 milyon tondur.
Bosna Hersek’deki toplam enerji potansiyelinin % 93’ünü kömür oluşturmaktadır. Kömür üretiminin çoğu elektrik üretimi için kullanılmaktadır. Bugün itibariyle en fazla kömür üretimi Tuzla’da, ülkenin orta bölgelerinde ve Gacko havzasında gerçekleşmektedir. Son zamanlarda yapılan araştırmalarda ülkenin diğer bölgelerinde de büyük kömür rezervleri olduğu tespit edilmiştir.
Bosna Hersek güçlü demir ve çelik, alüminyum oksit ve alüminyum üretim kapasitelerine sahiptir. Ülkedeki demir rezervlerinin 653 milyon ton, çinko ve kurşun rezervlerinin 653 milyon ton, boksit rezervlerinin ise 120 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Boksit madenleri yakınında iki alüminyum ve alüminyum oksit işleme fabrikası bulunmaktadır.
Bosna-Hersek’de metal işleme sanayi, demir, çelik, ve alüminyumun yanı sıra kurşun, çinko ve bakır dahil, demir veya demir olmayan metal işlemeyi kapsamaktadır.
Metal ürünlerini üreten firmalar çoğunlukla küçük ve orta boy firmalardır. Yüzlerce metal işleme firması bulunmakta ve gri ve yumuşak demir, alüminyum, pirinç, metal dövme, basma, damgalama, yuvarlama, metal işleme ve kaplama, basınçlı kaplar üretimi ( kazan, esanjör, kondansatör, kolon, reaktör vs.), çelik yapı, otomotiv sanayi için parça üretimi bu firmalarca gerçekleştirilmektedir.
Ülkede ayrıca tuz, barit, kireç ve kalay madenleri bulunmaktadır. Tuzla’da bulunan Soda-Lukavac soda üretim tesisleri, 2006 yılında Şişecam iştiraki olan Soda Sanayi tarafından alınmış (Şişecam Soda Lukavac d.o.o.), 8 milyon dolar yatırım yapılarak kapasitesi 22 milyon ton/yıl’a çıkarılmıştır.
Otomotiv Sektörü
Bosna Hersek’de otomotiv sektörünün başlangıcı 50 sene öncesine dayanır. Mercedes gibi firmalar ile işbirliği yapılarak kamyon, traktör, askeri araç üretimi, motor, aktarma organları ve diğer oto parçaları üretimi ile sektör faaliyete geçmiştir. NSU ve VW gibi otomobil firmaları için de parça üretimi ve bu firmaların bazı otomobil modellerinin montajı ile sektör gelişimini sürdürmüş, hatta ülkede uçak motoru üretimi de gerçekleştirilmiştir.
Bugün itibariyle Asa Prevent Group’un Saraybosna fabrikasında VW Grubu için Skoda ve VW otomobillerin montajı yapılmaktadır. Ayrıca Grubun bir üyesi olan Prevent; Golf, Polo ve Lupo modellerinin yanı sıra Renault ve Peugeut markaları için koltuk kılıfları üretmektedir.
Bosna Hersek’de üretilen motor, vites ve bunların parçaları, fren parça ve sistemleri, debriyaj, pompalar, filtreler, oto tekstil ve deri ürünlerinin en önde gelen müşterileri arasında Mercedes, VW, MAN, Renault ve Peugeut gibi tanınmış firmalar vardır. Üretimin % 90’ı yaklaşık 30 ülkeye ihraç edilmektedir.
Bosna Hersek otomotiv sektöründe yetişmiş ve deneyimli insan kaynağı mevcut olup, hazır altyapı ve halen kullanılmayan üretim tesisleri yeni yatırımlar ve yeni teknolojilerle değerlendirilmeyi beklemektedir.
İnşaat Sektörü
Bosna Hersek her zaman için inşaat dünyasında önemli bir yere sahip olmuştur. Boşnak firmalar inşaat projelerinin her aşamasında, tasarımdan yapısal mühendisliğe, inşaata, sivil mühendisliğe ve yüksek kalitede yapı malzemelerine kadar iyi donanımlara sahiptirler. Ülke, kereste, taş, kum, moloz, kil ve metal cevherleri gibi inşaat sektörü açısından önemli malzemelerde doğal kaynaklara sahiptir.
Savaştan sonra yeniden yapım ve onarım çalışmaları çerçevesinde talep artsa da, 2008 küresel krizi ile inşaat sektörü daralmış ve halen toparlanmaya çalışmaktadır. Bosna Hersek inşaat pazarının büyüme kapasitesi oldukça yüksektir. Öncelikli olarak mevcut yapıların ve binaların yenilenmesi ve tamiri gerekmektedir.
Bosna Hersek yapı sektörünün gelişiminde sivil mühendislik sektörünün büyük bir potansiyeli bulunmaktadır. Özellikle Koridor 5c Projesi kapsamında karayolları, demiryolları ve enerji üretiminin geliştirilmesini hedefleyen projeler öngörülmektedir. Büyük çaplı olan bu projeler uluslararası ihale ile oluşturulacak geniş bir korsosiyuma ihtiyaç duymaktadır.
Telekomünikasyon
Bosna Hersek telekomünikasyon sektörü, altyapısı savaştan sonra en hızlı toparlanan sektörlerden biri olmuş, ülkede internete erişim konusunda önemli bir mesafe kaydedilmiştir.
2004 yılında 585.000 kişi olan internet kullanıcısı sayısı, 2016 yılı itibariyle 2,5 milyon kişiye yaklaşmıştır (nüfusun % 61,6’sı).
1 Ocak 2006 yılından bu yana Bosna Hersek sabit telefon hatları ve uluslararası telefon hizmetlerini sınırlı olarak serbestleştirmiş ve bu durum 9 adet özel sabit telefon operatörünü ortaya çıkarmıştır. Haberleşme Düzenleme Ajansı-CRA (http://www.cra.ba) halihazırda pazarın tamamen serbestleştirilmesi için gerekli olan hatlar arası bağlantılar ve tarifelerin yeniden ayarlanması gibi çözülmesi gereken sorunlar üzerindeki çalışmalarına devam etmektedir.
Telekomünikasyon sektöründe genel olarak her üç etnik grubun kendi operatörü bulunduğu söylenebilir. (Hırvat: Eronet, Boşnak: BH Telekom ve Sırp: Telekom Sırpske) Bunların en büyüğü BH Telekom olup, söz konusu firma Federasyon Hükümeti’ne aittir. Eronet’in %49’una, Deutshe Telekom’a ait olan Hırvat sabit hat operatörü Croatia-T-HT firması sahiptir. Sırp Hükümetine ait olan Telekom Sprske ise özelleştirme kapsamında Sırbistan’da yerleşik Telekom Srbija firmasına 646 milyon Euro (844 milyon ABD doları) karşılığında satılmıştır. Federasyon’a ait olan BH Telekom’un ise özelleştirme çalışmaları, siyasi iradenin özelleştirmelere karşı genel tutumu nedeniyle yavaş ilerlemektedir.
Ülkede hızla büyüyen kablolu televizyon sektörü de yatırımcılar için fırsatlar taşımaktadır. AB standartlarına uyum için Bosna Hersek’deki bütün televizyon istasyonlarının dijital yayına geçmeleri için toplam 25 milyon avroluk bir projenin ilk aşaması 2011 yılında başlamıştır.
Bilişim ve İletişim Teknolojileri
Bosna-Hersek’te bilişim ve iletişim teknolojileri, ülke ekonomisinin büyümesinde gittikçe daha fazla itici güç olmaktadır.
2010 yılında bu konuda hizmet veren firma sayısında patlama yaşanmış, 2003 yılındaki rakam 300 iken bu sayı bugün 2000’e çıkmıştır. Yine bu firmalar 2003 yılında ortalama 10 kişi çalıştıran küçük işletmeler halindeyken, 2010’da bu sayı ortalama 26 kişiye yükselmiştir.
Yetişmiş insan kalitesi, rekabet edilebilir maliyetler, Güneydoğu Avrupa’ya açılım, AB ile uyumlaşma çabaları dikkate alındığında, yatırımcılar için bu sektör Bosna Hersek’de potansiyel taşımaktadır.
Turizm
Bosna Hersek, nehirleri, el değmemiş doğası, tarihi ve kültürel zenginlikleri ile büyük bir turizm potansiyeline sahip olup, yabancı yatırımcılara geniş yatırım imkanları sunmaktadır. Deniz ve kış turizminin dışında SPA turizmi, kültürel ve dini turizm, milli parklar, doğa parkları ve eko turizm gibi çok çeşitli turizm olanakları mümkündür.
Bosna Hersek çok sayıda termal ve mineral sulara sahiptir. Bu sular temiz olmaları, terapi nitelikleri ve doğal çevreleri ile ünlenmişlerdir. En tanınmış kaplıcalar; Spa Fojnica, Banja Vrucica ( Teslic), Gradacac, Mljecanica (Dubica), Aquaterm (Olovo), Gata (Bihac), Guber (Srebrenica), Ilidza (Saraybosna), Kiseljak ( Saraybosna yakını), Dvorovi (Bijeljina), Kulasi (Prnjavor), Laktasi ( Banja Luka ), Sanska Ilidza (Sanski Most), Slatina ( Banja Luka) Vilina Vlas ( Visegrad)’dır.
Bankacılık
Bankacılık sektörü Bosna Hersek ekonomisinin hızlı gelişen sektörlerindendir. Uluslararası bankalar, özellikle de civar ülke bankaları ülkede yatırım yapmaktadır. Bu bankalar arasında Avusturya, Almanya ve Türkiye menşeli bankalar yer almaktadır.
Unicredit Bank, Raiffeisen Bank, Intesa SanPaolo Bank, Hypo Alpe-Adria-Bank, Nova Ljubljanska Banka, ProCredit Bank, Volksbank, Zepter Commerce Bank, Zagrebacka ve Türkiye Ziraat Bankası (Turkish Ziraat Bank Bosnia dd) önde gelen bankalardır. Bosna-Hersek Merkez Bankası’nın son verilerine göre yabancı bankalar, sektörün %86’sını oluşturmakta ve 10.270 kişiyi istihdam etmektedirler. Bosna- Hersek’de sadece Bosnia Bank International İslami bankacılık prensipleriyle çalışmaktadır.
Türkiye Ziraat Bankası, Bosna Hersek’de çok önemli bir konumdadır. 2004 yılına kadar Saraybosna’da tek şube ile faaliyetini sürdüren Turkish Ziraat Bank Bosnia dd., bugün ikisi Saraybosna diğerleri farklı şehirlerde olmak üzere 9’u şube ve 15’i ofis toplam 24 adet hizmet birimi ile faaliyetlerine devam etmektedir.
Bosna Hersek piyasası nakit paranın fazlaca dönmediği, işlemlerin açık hesap, takas veya 3-6 ay vadeli yürütüldüğü bir piyasadır. Bosna Hersek ticari risklerin olduğu bir pazar olması nedeniyle ticari faaliyetlerin mutlaka geçerli belgeler ile ve gerekirse yasal danışmanlık alarak yapılması tavsiye edilmektedir.
Hazır Giyim, Ayakkabı
Bosna Hersek tekstil, giyim ve ayakkabı sanayilerinde uzun bir geleneğe ve iyi bir uluslararası itibara sahiptir. Bu sektörlerde üretim birimlerinin modernizasyonunda ve küresel pazarların bir parçası olmak için yeni teknolojilerin getirilmesinde oldukça başarılı bir süreçten geçmiştir. Ülkenin bu sektörde hem akademik hem de iş sahası anlamında tecrübeli ve donanımlı işgücü bulunmaktadır.
Ülkenin hem Batı hem Doğu Avrupa’ya olan yakınlığı bu konudaki en önemli avantajıdır. Ayrıca işçi ücretleri de makuldür. Bu konuda çalışan küçük işletmeler gelişime açıktır. Ülke özellikle Almanya ve İtalya pazarlarına açılmak için uygundur.
Perakende Sektörü
Interex- Fransa. Bosna Hersek’te 15 mağazası bulunmaktadır. İlk perakende mağaza açan gruptur. Bosna Hersek, Romanya, Kosova ve Sırbistan’da faaliyet göstermektedir (http://interex.ba).
Mercator-Slovenya’nın en büyük perakende grubudur. Slovenya, Hırvatistan, Sırbistan ve Bosna Hersek’te faaliyet göstermektedir. Bosna Hersek’te 4 mağazası bulunmaktadır (http://www.mercator.si).
Velpro- Hırvatistan’ın en büyük perakende gruplarından birisidir. Alman Metro perakende grubu gibi faaliyet göstermektedir. Bosna Hersek’te bir mağazası bulunmaktadır (http://www.velpro.ba).
FIS- Yerel perakende zinciri. Bosna Hersek’te 7, Avusturya ve Hırvatistan’da 2’şer mağazaları bulunmaktadır. Türkiye ile en çok çalışan perakende grubudur. Gıda ürünleri hariç diğer ürünleri doğrudan kendileri ithal etmektedir. İstanbul’da bir alım ofisleri aracılığıyla ithalat ve ihracat işlemelerini gerçekleştirmektedirler (http://www.fis-bih.com).
Grup, aynı zamanda mobilya üretimi (ev, mutfak ve banyo mobilyaları) gerçekleştirmektedir. Bosna’da mobilya aksesuarı üreten fabrika bulunmamaktadır. Bu nedenle, ülkemizden sunta, mdf ithal etmek, mutfak ve banyo mobilya parçalarını Türkiye’ye ihraç edip montajını gerçekleştirmek istemektedirler.
FIS, ev tekstili, hazır giyim, jean, ayakkabı, plastik oyuncaklar, sofra ve mutfak eşyası, aydınlatma ürünleri, temizlik malzemeleri, çeşitli inşaat malzemeleri gibi çok sayıda ürün ithal etmektedir.
Tropic- Merkezi Sırp bölgesinin başkenti olan Banja Luka’dadır. Genellikle mağazaları Sırp bölgesindeki şehirlerde yer almaktadır.
Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Ülkede özellikle 2000’li yılların başlarından itibaren gelmeye başlayan doğrudan yabancı yatırımlar rakamsal olarak çok yüksek değerlerde bulunmamaktadır.
Bosna Hersek Merkez Bankası verilerine göre ülkenin en fazla yabancı yatırım aldığı yıl 1,3 milyar Avro yatırımın yapıldığı 2007 yılı olmuştur. 2015 yılında ülkeye bir önceki yıla göre % 38,9 azalışla 244 milyon Avro yabancı yatırım gelmiştir (Bosna-Hersek Yabancı Yatırımı Teşvik Ajansı-Foreign Investment Promotion Agency of BiH- FIPA, www.fipa.gov.ba).
1994-2015 dönemi ülkedeki yabancı yatırım stoğu 6,238 milyon Avroya ulaşmıştır. FİPA verilerine göre Türkiye aynı dönem için 187 milyon Avro yatırım ve % 3’lük payla 10. en fazla yatırım yapan ülke konumundadır.
Türkiye’nin ülkede bulunan yatırımları yetersiz olup, TCMB verilerine göre 2007-2016 dönemi itibariyle 192 milyon ABD Doları tutarındadır.
| SEKTÖR |
% |
| İmalat Sektörü |
% 34 |
| Bankacılık Sektörü |
% 25 |
| Telekomünikasyon Sektörü |
% 14 |
| Ticaret |
% 11 |
| Hizmetler Sektörü |
% 4 |
| Diğer Sektörler |
% 4 |
| Emlak Sektörü |
% 3 |
| Diğer Finans Hizmetleri |
% 4 |
| Turizm |
% 2 |
| Ulaştırma |
% 1 |
Kaynak: FIBA
Ülkeye giren yatırımların % 85’i Avrupa’dan gelmektedir. 90’dan fazla ülkenin Bosna Hersek’te yatırımları bulunmaktadır. En fazla yabancı yatırım çeken sektörler ise; imalat, emlak, toptan ve perakende ticaret ve finans hizmetleri sektörleridir.
1994 -2015 dönemi göz önüne alındığında en çok yatırımı olan ilk üç ülke Avusturya (% 20,4), Sırbistan (% 16,9) ve Hırvatistan ( %16,9) olmuştur. Türkiye % 3’lük payla bu sıralamada 10. sırada yer almaktadır.
Bosna-Hersek Yatırım Geliştirme Ajansı-FIPA; gıda ve gıda işleme, otomotiv, bankacılık ve finans, inşaat, enerji, ormancılık ve ağaç ürünleri, bilişim teknolojileri, maden ve metal işlemem, turizm ve tekstil sektörlerini yatırım için cazip sektörler olarak belirtmektedir.
Yatırımlarla İlgili Bazı Yasalar
Yabancı yatırımcılar Bosna-Hersek vatandaşlarının sahip olduğu bütün yasal haklara ve sorumluluklara sahiptir.
Yabancı sermaye yatırımları her türlü mevzuat değişikliğine karşı koruma altına alınmıştır. Ayrıca yabancı sermaye kanunlarında yapılacak değişikliklerde aleyhte hükümler geçmişe yönelik olarak uygulanamaz, lehte hükümlerden yararlanılması mümkündür.
Yabancı yatırımcılar ülkenin herhangi yerinde istedikleri ticari bankada milli para ya da serbest döviz hesabı açabilirler.
Yabancı yatırımcıların, Bosna-Hersek’in iş ve muhaceret yasaları altında, yabancı uyrukluları işe alma hakkı vardır.
Yabancı yatırımlar devletleştirme, kamulaştırma ve benzer önlemlere karşı korunmaktadırlar. Bu önlemler ancak uygun bir tazminat karşılığında kamu yararı amacıyla uygulanabilir kanunlar ve kurallar altında gerçekleştirilebilir.
Yabancı sermayeli şirketlerin gayrimenkul edinme hakkı vardır. Yabancı yatırımcılar, mal ve mülkiyet edinme hakları bakımından Bosna-Hersek vatandaşlarının sahip olduğu haklara sahiptirler.
Yabancı sermayeli şirketlerin karlarını herhangi bir kısıtlamaya tabi olmadan başka bir ülkeye serbestçe transfer etme hakları vardır.
Yönetim ve denetim kurallarında üyelik için vatandaşlık sınırlandırması yoktur.
Yabancı yatırımcılara yatırım teçhizatının ithalatı için gümrük yükümlülüğünden muafiyet sunulmaktadır (yolcu araçları, slot ve kumar makineleri hariç).
Bu konuda Bosna-Hersek Yabancı Yatırımı Teşvik Ajansı (Foreign Investment Promotion Agency of BiH)-FIPA’dan ( www.fipa.gov.ba ) kısıtlı ekip ve bütçesi ile yabancı yatırımcılara yardım etmeye çalışmaktadır.
Kamu-özel sektör ortaklığı ülkede giderek kabul görmektedir. Sırp Cumhuriyeti şu an için sadece sağlık ve ulaştırma sektörlerinde bunu uygularken, Federasyon bu konudaki yasal düzenleme çalışmalarına devam etmektedir.
Yıllarca süregelen reform girişimlerine rağmen Bosna-Hersek ekonomisi hala yabancı yatırımlara açılım mücadelesi vermektedir. Global ekonomik kriz Hükümetin yapmayı planladığı önemli ekonomik reform çalışmalarını da gecikmeye uğratmıştır.
Serbest yabancı yatırımlar politikası, KDV, ticaret ve gümrük politikalarının birleştirilmesi gibi reformlar başarı ile gerçekleştirilmiştir. Buna rağmen yabancı yatırımcılar halen çeşitli engellemeler ile karşılaşmaktadırlar.
Karmaşık yasal ve idari uygulamalar, şeffaf olmayan ticari prosedürler, yolsuzluklar, fakir altyapı, fikri mülkiyet haklarının yeterince korunamaması ve zayıf yargı yapısı bunlardan en önemlileridir. Hükümet kayda değer gelişmeleri maalesef ki gerçekleştiremediği için Bosna-Hersek iş kurma kolaylığı açısından Bölgesindeki sıralamada en altta yer almaktadır. Bu durum ülkeye sağlıklı yabancı yatırımların gelmesini de engellemektedir.
Bosna Hersek kamu işletmelerinin özelleştirilmesi ve ticari ortamı iyileştirilmesi konularında da çok fazla ilerleme kaydedememiştir. Bu durum da potansiyel yabancı yatırımcıları tedirgin etmektedir. Bununla birlikte bazı devlet otoriteleri bu olumsuzlukların geçiş ekonomisinin zorlukları olduğunu, yapılması gereken daha çok reform çalışmasının bulunduğunu belirtmektedirler.
Bir diğer olumsuzluk da politik istikrarın eksikliğidir. Bu, ülke ekonomisinin gelişimini engellemekte ve ülkenin kredi notunu düşürmektedir. Politik çıkmaz, ülkenin dış borç ödemelerinin sekteye uğramasına, AB ve NATO üyelikleri yolunda yapılması gereken sermaye yatırımlarına da engel olmaktadır. Bu durum, kamu sektörü ile beslenen özel sektörü de dolayısıyla olumsuz anlamda etkilemektedir.
Kısaca özetlersek, Bosna-Hersek’in kolektif politika uygulamalarındaki isteksizlik, karmaşık yasal ve denetim düzenlemeleri, ticari düzenlemeler ve idari prosedürlerdeki belirsizlik, güçsüz yargı yapısı ileride yapılması gereken ekonomik reformların önünde bir engel olarak bulunmaktadır. Bununla birlikte, yapılan özelleştirmeler ve finansal sektöre yapılan yatırımlar sonucunda Bosna-Hersek’de yapılan yabancı sermaye yatırımlarının giderek artış gösterdiği de görülmektedir.
Bosna-Hersek’in yatırım yapılabilecek sektörleri şöyle sıralayabiliriz:
Tarım ve gıda işleme
Otomotiv
Bankacılık ve finans
İnşaat
Enerji
Ormancılık ve orman ürünleri
Bilişim ve iletişim teknikleri
Maden ve metal işleme
Turizm
Tekstil
Türkiye, küresel ekonomik kriz olmasına rağmen, 2009 ve 2010’da Bosna-Hersek’e yapılan toplam yatırımlarda en fazla dikkati çeken ülke olmuştur. Bosna-Hersek Merkez Bankası (BHMB) verilerine göre 2010 yılı yatırımlarında Türkiye, İsviçre ve Almanya’nın ardından 18 milyon avro ile 3. sırada yer almıştır. 1994–2015 döneminde ülkeye toplam 6,2 milyar avro yatırım yapılmış olup, bunun 187 milyon avrosu Türk yatırımlarından oluşmaktadır.
Yatırımlara Sağlanan Teşvikler
Bosna Hersek’de yabancı yatırımcılara sağlanan teşvikler ve yatırımlarla ilgili bütün hususlarda Yabancı Yatırım Teşvik Ajansı FIPA’dan ( www.fipa.gov.ba ) güncel ve detaylı bilgi alınabilir.
Ülke İş Kurma Mevzuatı
Şirket kuruluşlarına, şirket faaliyetlerine ve faaliyetlerin sona erdirilmesine, şirket türlerine, şirketin haklarına, yetki ve sorumluluklarına ilişkin düzenlemeleri içeren kanunlar Federasyon ve Sırp Cumhuriyeti’nde farklılıklar göstermektedir.
Yabancı sermayeli şirketlere, faaliyet konuları açısından sadece silah ve savunma sanayi sektörleri ile doğrudan kamu güvenliğini ilgilendiren sektörlerde sınırlamalar getirilmiştir. Bu alanlarda faaliyet gösterecek yabancı sermayeli şirketlerde yabancı sermaye miktarı % 49’la sınırlandırılmıştır.
Ülkenin Federasyon kısmında şirketin kayıt ve tescili için izlenecek prosedürler şu şekilde sıralanmaktadır:
1. Şirket kuruluş sözleşmesinin hazırlanması,
2. Şirketin Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı’na kaydı,
3. Şirketin İstatistik Kurumuna Kaydı,
4. İlgili Belediyede Vergi İdaresine kaydı,
5. Gümrük numarası için Gümrük İdaresine başvurmak,
6. Şirketin Kanton Mahkemesine kaydı,
7. Şirket kaşesinin hazırlanması
8. Bir ticari bankada şirket adına hesap açılması,
9. Şirket ve işçilerinin emeklilik ve malullük sigortalarının yaptırılması,
10. İlgili belediyeden işyerinin açılması için izin müracatının yapılması.
Bu prosedürlerin takibinde dokümantasyon kısmı süre açısından önemli olup şirket normal kuruluş süreci 35-40 gün sürebilmektedir. Bazı durumlarda ise 5 günde sonuçlanabilmektedir.
Şirketin hazır olma süreci içerisinde yapılacak olan işler ruhsata yazılmakta, faaliyet alanından bir konu seçilip işyeri ona göre açılmaktadır. Devlet 40 günlük süre içerisinde bir müfettiş göndererek inceleme yapar. Onay verilmesinin ardından kuruluş tamamlanır. Şirket kuruluşunda avukatlık desteğinden yararlanmak önemli bir konudur.
Şirket kuruluşunun maliyeti sermaye hariç şu şekildedir:
• İdari masraflar (kırtasiye işleri) 300€ (750KM) civarında
• Avukatlık masrafları 150-750€ (ortalama bir avukat 1000-1500KM) arasındadır
Bu masraflara ilaveten bir ltd.’ye denk gelen d.o.o. şirketi için 2000 KM’lik asgari sermaye gerekmektedir.
Bosna Hersek’te Şirket Türleri
| ŞİRKET TÜRLERİ | BH FEDERASYONU | SIRP CUMHURİYETİ |
| Sınırsız Sorumlu Anonim Şirketler (d.n.o.)
|
• Yerli veya yabancı en az iki kişi tarafından kurulur. • Kuruluş Sermayesine her ortak eşit katkıda bulunur. • Gerekli asgari bir sermaye yoktur. |
• En az iki kişi tarafından kontrat esasına göre kurulur. • Gerekli asgari bir sermaye yoktur. |
| Sınırlı Sorumlu Anonim Ortaklıklar (d.o.o.)
|
• Bir veya daha fazla kişi tarafından kurulabilir • Asgari Sermaye 2000KM |
• Şirketi 1’den 30’a kadar kişi kurabilir • Asgari sermaye 2000KM |
| Komandit Ortaklıklar (k.d.) | • En az 1 sınırlı ortak, 1 genel ortak olmak üzere iki kişi tarafından kurulur. • Sınırlı ortak bütün varlığıyla şirketin borçlarından sorumludur. |
• En az 1 kişinin sınırsız sorumluluğu vardır. |
| Sınırsız Sorumlu Anonim Ortaklıklar (d.d.) | • Bir veya daha çok kişi tarafından kurulabilir. • Şirket bütün mal varlığıyla alacaklılara karşı sorumludur. • Asgari sermaye miktarı 50.000KM’dir. |
Şirket bir anda kuruluyorsa: • 1-50 arası kişi kurabilir. • Asgari sermaye 10.000KM’dir Şirket aşamalı olarak kuruluyorsa: |
Şirketlerden ayrı olarak işletmeler şubeler açarak da faaliyetlerini sürdürebilirler. Şubeler, piyasa araştırması, tanıtım ve bilgi verme faaliyetlerinde temsilcilik sıfatıyla kurulabilir. Ancak şubeler, ana şirketleri adına ve namına kontrat imzalayamazlar ve tüzel kişi statüsünde olamazlar. Firmaların şubelerinin de BH Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı’na kayıtlı olmaları gerekmektedir.
Bosna Hersek’te faaliyet gösteren şirketlerde çalışan yabancılar çalışma izni almak zorundadır. Çalışma izni için işverenin yabancı işçi adına İş Bürosuna (BH Federasyonu) veya Çalışma Bakanlığı’na (Sırp Cumhuriyeti) müracaat etmesi gerekmektedir. İzinler en fazla 1 yıl için çıkartılır ve uzatılabilir. İş akdinin feshi bu iznin geçerliliğini yitirmesine sebep olur. BH İçişleri Bakanlığı tarafından verilen oturma izni de aynı şekilde 1 yıllık süreyle verilmektedir.
Oturma ve Çalışma İzinleri
Bosna-Hersek’de yeni bir şirket kurmak için Bosna-Hersek vatandaşı veya Bosna-Hersek’de yerleşmek gibi bir şart yoktur. BH’de bir aydan fazla kalmak isteyen yabancıların varış tarihinden itibaren 30 gün içerisinde oturma izini için müracaat etmeleri gerekmektedir. Oturma izinleri 3, 6, 12 aylık dönemler için verilmektedir. Eğer oturma izini çalısma iznine bağlı olarak verildi ise, çalısma izninin süresi ile sınırlıdır.
Müracatlar, ikamet nedeninin belirtildigi standart müracat formlarıyla, oturma izini süre sonuna kadar geçerli olan pasaport, ikamet gerekçesi olarak sunulabilecek bilgi ve belgeler, iş nedeniyle ikamet ediliyorsa çalısma izini, müracat sahibi işveren ise şirket kuruluş sözleşmesi, harç makbuzu ile birlikte entite düzeyindeki İçisleri Bakanlığına yapılır.
Şirketlerden ayrı olarak işletmeler şubeler açarak da faaliyetlerini sürdürebilirler. Şubeler, piyasa araştırması, tanıtım ve bilgi verme faaliyetlerinde temsilcilik sıfatıyla kurulabilir. Şubeler ana şirketleri adına ve namına kontrat imzalayamazlar ve tüzel kişi statüsünde olamazlar. Şubelerin de Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı’na kayıt olmaları gerekmektedir.
Bosna Hersek’te faaliyet gösteren şirketlerde çalışan yabancılar çalışma izni almak zorundadır. Çalışma izni için işverenin yabancı işçi adına İş Bürosuna (BH Federasyonu) veya Çalışma Bakanlığı’na (Sırp Cumhuriyeti) müracaat etmesi gerekmektedir. İzinler en fazla 1 yıl için çıkartılır ve uzatılabilir. İş akdinin feshi bu iznin geçerliliğini yitirmesine sebep olur. İçişleri Bakanlığı tarafından verilen oturma izni de aynı şekilde 1 yıllık süreyle verilmektedir.
Ülkedeki İhaleler
Bosna-Hersek’de açılan ihaleler hakkında T.C. Saraybosna Ticaret Müşavirliğinden (saraybosna@ekonomi.gov.tr) ve FIPA-Foreign Investment Promotion Agency’den (www.fipa.gov.ba) adrelerinden bilgi alınabilir
Dış Ticaret
Genel Durum
Bosna-Hersek’in önemli ihraç kalemleri arasında temel metaller, mineral yağlar, mobilya, motorlu araçlar (büyük ölçüde montaj), metalden eşya, ağaç ve ağaç ürünleri, deri eşya, gıda ve içecek sayılabilir. İthalat kalemleri arasında ise gıda ve içecek, petrol ve kömür, kimyasallar, makine ve donanım ile motorlu araçlar bulunmaktadır.
Bosna-Hersek yeniden yapılanma sürecinin bir sonucu olarak gümrük idarelerini tek bir çatı altında toplamıştır.
Bosna-Hersek’de gümrük vergileri % 0-15 değişmekte olup, gümrük vergileri ortalaması % 6,5’dir. İthalatta % 1 gümrük harcı alınmaktadır. Bazı gıda ürünlerinde gümrük vergilerinin yanı sıra prelevman vergileri de ( excise taxes) alınmaktadır. Yani Bosna-Hersek’de yatırım yapan bir firma STA imzalanan ülkeye tavizli rejim kapsamında ihracat yapabilecektir. Türkiye ve Bosna-Hersek arasında imzalanan serbest ticaret anlaşmasına göre Bosna Hersek’e ihracatta tüm gümrük vergileri ve eş etkili vergiler sıfırlanmıştır.
Yatırım amaçlı gelen yabancı sermayeye ait mal ve ekipmanlar, Bosna-Hersek’de gerçekleştirilecek rehabilitasyon ve onarım projeleri için getirilecek mal ve ekipmanlar, ihraç kaydıyla yapılan ithalat, yatırım amaçlı getirilen komple tesis ve makine ithalatı, yolcu beraberinde getirilen eşya, insani yardım kuruluşları tarafından getirilen ürünler, promosyon ve tanıtım amaçlı getirilen ürünler, numuneler, mektup ve posta yolu ile gelen ürünler, eğitim araç gereçleri, uluslar arası organizasyonlarda tüketilecek malzemeler gümrük vergisinden muaftır.
İthalat esnasında %1 oranında harç kesintisi yapılmaktadır. İhracatta alınan herhangi bir fon ya da vergi yoktur. Bu uygulamanın dışında ithalatta tarife dışı bir engel bir engel ya da anti damping uygulaması yoktur.
Ülkenin Dış Ticareti
Bosna-Hersek dış ticaretinin yaklaşık yarısını AB ülkeleri ile gerçekleştirmektedir. Ancak öteden beri süregelen ekonomik ilişkiler nedeniyle dağılan Yugoslavya’dan doğan yeni devletlerle olan ticari ilişkiler de büyük önem arz etmektedir.
Bosna Hersek 2016 yılında 5,3 milyar $ ihracata karşılık 9,1 milyar $ ithalat gerçekleştirmiştir.
2016 yılı verileri dikkate alındığında Bosna- Hersek’in dış ticaretinde önde gelen beş ülke ihracatta Almanya , İtalya, Hırvatistan , Sırbistan ve Slovenya (Türkiye % 4,2 payla 7. sırada), ithalatta ise Almanya, İtalya, Sırbistan, Hırvatistan ve Çin ’dir (Türkiye % 4,3 payla 8. sırada).
Bosna Hersek’in önemli ihraç kalemleri; temel metaller, mobilya, motorlu araçlar (büyük ölçüde montaj), metalden eşya, ağaç ve ağaç ürünleri, deri eşya, gıda ve içeceklerdir.
Ülkenin önemli ithalat kalemleri ise; gıda ve içecek, petrol ve kömür, kimyasallar, makine ve ekipman ile motorlu araçlardır.
Ülkenin Dış Ticareti (Milyon $)
|
2010 |
2011 |
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
2016 |
|
| İhracat |
4.803 |
5.850 |
5.162 |
5.687 |
5.892 |
5.099 |
5.327 |
| İthalat |
9.223 |
11.051 |
10.024 |
10.295 |
10.990 |
8.994 |
9.130 |
| Hacim |
14.026 |
16.901 |
15.185 |
15.982 |
16.882 |
14.093 |
14.457 |
| Denge |
-4.420 |
-5.200 |
-4.862 |
-4.608 |
-5.098 |
-3.895 |
-3.803 |
Kaynak: ITC-Trade Map
İhracatında Başlıca Ürünler
İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 $)
| GTİP No |
2014 |
2015 |
2016 |
2015-2016 Değişim % |
2016 Pay % |
|
| Tüm ürünler |
5.892.102 |
5.099.186 |
5.326.732 |
4,5 |
100 |
|
| 9401 | Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları |
416.251 |
349.727 |
370.699 |
6,0 |
7,0 |
| 4407 | Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş ağaç; kalın >=6 mm |
193.576 |
178.903 |
187.964 |
5,1 |
3,5 |
| 2716 | Elektrik enerjisi |
209.436 |
161.377 |
182.406 |
13,0 |
3,4 |
| 6403 | Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb. kösele |
229.030 |
174.608 |
177.558 |
1,7 |
3,3 |
| 9403 | Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları |
151.415 |
143.973 |
168.127 |
16,8 |
3,2 |
| 8708 | Kara taşıtları için aksam, parçaları |
166.671 |
142.361 |
141.969 |
-0,3 |
2,7 |
| 7601 | İşlenmemiş alüminyum |
249.548 |
195.327 |
140.058 |
-28,3 |
2,6 |
| 2836 | Karbonat; peroksikarbonat; amonyum karbomat içeren ticari amonyum karbonat |
102.999 |
96.945 |
112.095 |
15,6 |
2,1 |
| 8544 | İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k |
93.698 |
106.113 |
111.208 |
4,8 |
2,1 |
| 6406 | Ayakkabı aksamı, iç taban, topuk rampası, getr, tozluk, dolak vb. |
99.653 |
92.374 |
109.506 |
18,5 |
2,1 |
| 7308 | Demir/çelikten inşaat ve aksamı |
85.859 |
74.859 |
96.355 |
28,7 |
1,8 |
| 7214 | Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş, çekilmiş) |
104.318 |
89.901 |
84.935 |
-5,5 |
1,6 |
| 7213 | Demir/çelik filmaşin (sıcak haddelenmiş, rulo halinde) |
101.895 |
81.900 |
83.708 |
2,2 |
1,6 |
| 2818 | Suni korendon alüminyum oksit ve hidroksit |
95.374 |
91.827 |
82.289 |
-10,4 |
1,5 |
| 4401 | Yakmaya mahsus ağaçlar; yonga, talaş, döküntü, kırıntı vb. |
103.798 |
75.185 |
78.926 |
5,0 |
1,5 |
| 1512 | Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) |
55.551 |
56.682 |
73.241 |
29,2 |
1,4 |
| 8409 | İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam-parçaları |
75.048 |
66.894 |
71.047 |
6,2 |
1,3 |
| 2704 | Taşkömürü, linyit ve turbdan elde edilen kok/sömikok, karni kömürü |
85.205 |
60.524 |
69.999 |
15,7 |
1,3 |
| 7604 | Alüminyum çubuk ve profiller |
73.383 |
64.978 |
66.447 |
2,3 |
1,2 |
| 6203 | Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. |
60.096 |
61.237 |
64.508 |
5,3 |
1,2 |
| 3925 | Plastikten inşaat malzemesi |
58.423 |
54.141 |
60.991 |
12,7 |
1,1 |
| 3004 | Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) |
68.414 |
55.903 |
60.755 |
8,7 |
1,1 |
| 2710 | Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar |
153.934 |
61.732 |
56.686 |
-8,2 |
1,1 |
| 8431 | Ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları |
54.625 |
52.308 |
55.214 |
5,6 |
1,0 |
| 4101 | Sığır ve at cinsi hayvanların derileri-ham |
57.143 |
49.756 |
47.934 |
-3,7 |
0,9 |
| 3923 | Eşya taşıma ambalajı için plastik mamulleri, tıpa, kapak, kapsül |
40.753 |
43.232 |
45.759 |
5,8 |
0,9 |
| 7610 | Alüminyum inşaat ve aksamı |
35.330 |
36.970 |
45.677 |
23,6 |
0,9 |
| 7314 | Demir-çelik tellerden örme mensucat, ızgara, ağ, kafeslikler vb. |
48.042 |
39.434 |
44.756 |
13,5 |
0,8 |
| 2804 | Hidrojen, asal gazlar ve diğer ametaller |
46.267 |
46.699 |
43.284 |
-7,3 |
0,8 |
| 8482 | Her nevi rulmanlar |
50.336 |
42.945 |
42.885 |
-0,1 |
0,8 |
| 8421 | Santrifüjle çalışan kurutma, filtre, arıtma cihazları |
40.952 |
36.574 |
36.319 |
-0,7 |
0,7 |
| 0811 | Meyveler ve sert çekirdekli meyveler (dondurulmuş) |
29.039 |
34.463 |
36.047 |
4,6 |
0,7 |
| 9406 | Prefabrik yapılar |
24.377 |
28.163 |
35.944 |
27,6 |
0,7 |
| 4418 | Bina, inşaat için marangozluk, doğrama mamulleri |
39.726 |
32.468 |
35.240 |
8,5 |
0,7 |
| 7326 | Demir/çelikten diğer eşya |
37.371 |
33.950 |
35.195 |
3,7 |
0,7 |
| 4804 | Kraft kağıt/kartonlar-sıvanmamış-rulo veya tabaka halinde |
52.607 |
52.020 |
34.161 |
-34,3 |
0,6 |
| 7318 | Demir/çelikten cıvata, somun, tavan halkası, vida, perçin, pim vb. |
32.089 |
29.689 |
33.977 |
14,4 |
0,6 |
| 6404 | Ayakkabı; yüzü dokuma maddelerinden, tabanı kauçuk, plastik vb. |
55.625 |
41.381 |
33.470 |
-19,1 |
0,6 |
| 6202 | Kadın/kız çocuk için dış giyim |
31.703 |
29.196 |
29.605 |
1,4 |
0,6 |
| 0201 | Sığır eti (taze/soğutulmuş) |
4.407 |
37.782 |
29.124 |
-22,9 |
0,5 |
Kaynak: ITC-Trade Map
İthalatında Başlıca Ürünler
İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 $)
| GTİP No |
2014 |
2015 |
2016 |
2015-2016 Değişim % |
2016 Pay % |
|
| Tüm ürünler |
10.990.420 |
8.993.966 |
9.129.611 |
1,5 |
100 |
|
| 2710 | Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar |
664.092 |
474.131 |
457.783 |
-3,4 |
5,0 |
| 8703 | Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları |
356.573 |
311.247 |
340.765 |
9,5 |
3,7 |
| 2709 | Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) |
701.879 |
359.667 |
291.679 |
-18,9 |
3,2 |
| 3004 | Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) |
323.806 |
246.466 |
252.649 |
2,5 |
2,8 |
| 2701 | Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, topak vb. Katı yakıtlar |
215.918 |
172.270 |
141.988 |
-17,6 |
1,6 |
| 4107 | Sığır ve atların dabaklanmış ve hazırlanmış deri ve köselesi |
125.057 |
112.364 |
120.294 |
7,1 |
1,3 |
| 8517 | Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar |
119.405 |
111.992 |
114.825 |
2,5 |
1,3 |
| 8708 | Kara taşıtları için aksam, parçaları |
122.881 |
103.140 |
101.006 |
-2,1 |
1,1 |
| 2711 | Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar |
148.605 |
117.767 |
87.073 |
-26,1 |
1,0 |
| 0201 | Sığır eti (taze/soğutulmuş) |
77.731 |
84.169 |
85.924 |
2,1 |
0,9 |
| 5903 | Plastik emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış mensucat |
100.621 |
80.522 |
83.467 |
3,7 |
0,9 |
| 6406 | Ayakkabı aksamı, iç taban, topuk rampası, getr, tozluk, dolak vb |
115.497 |
85.890 |
82.942 |
-3,4 |
0,9 |
| 1806 | Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları |
87.961 |
75.709 |
79.579 |
5,1 |
0,9 |
| 1512 | Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) |
68.374 |
62.470 |
75.243 |
20,4 |
0,8 |
| 4011 | Kauçuktan yeni dış lastikler |
74.342 |
66.510 |
75.188 |
13,0 |
0,8 |
| 2203 | Biralar (malttan) |
97.931 |
82.541 |
72.922 |
-11,7 |
0,8 |
| 2106 | Tarifenin başka yerinde yer almayan gıda müstahzarları |
82.495 |
69.734 |
71.187 |
2,1 |
0,8 |
| 1001 | Buğday ve mahlut |
98.958 |
76.077 |
69.883 |
-8,1 |
0,8 |
| 1905 | Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. İle boş ilaç kapsülü mühür güllacı vs. |
79.758 |
66.713 |
69.556 |
4,3 |
0,8 |
| 8704 | Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar |
86.372 |
71.085 |
68.637 |
-3,4 |
0,8 |
| 1701 | Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde) |
59.427 |
46.306 |
68.180 |
47,2 |
0,7 |
| 9403 | Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları |
68.951 |
54.069 |
66.239 |
22,5 |
0,7 |
| 2716 | Elektrik enerjisi |
60.494 |
60.353 |
65.308 |
8,2 |
0,7 |
| 2309 | Hayvan gıdası olarak kullanılan müstahzarlar |
75.697 |
63.666 |
64.887 |
1,9 |
0,7 |
| 2202 | Sular (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) |
67.580 |
61.535 |
62.700 |
1,9 |
0,7 |
| 8544 | İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k |
78.595 |
59.058 |
62.156 |
5,2 |
0,7 |
| 8701 | Traktörler |
55.950 |
55.204 |
60.302 |
9,2 |
0,7 |
| 1005 | Mısır |
59.555 |
51.265 |
58.387 |
13,9 |
0,6 |
| 3402 | Yıkama, temizleme müstahzarları-sabunlar hariç |
73.351 |
57.477 |
57.121 |
-0,6 |
0,6 |
| 3916 | Plastikten monofil, çubuk, profiller-enine kesiti > 1mm. |
60.565 |
54.497 |
55.905 |
2,6 |
0,6 |
| 0901 | Kahve; kahve kabuk ve kapçıkları |
59.509 |
55.782 |
55.489 |
-0,5 |
0,6 |
| 8528 | Televizyon alıcıları, video monitörleri ve projektörler |
63.298 |
53.895 |
54.280 |
0,7 |
0,6 |
| 7308 | Meyveler ve sert çekirdekli meyveler (dondurulmuş) |
94.130 |
52.776 |
52.714 |
-0,1 |
0,6 |
| 7208 | Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri-genişlik 600mm. fazla |
44.978 |
44.164 |
52.481 |
18,8 |
0,6 |
| 6403 | Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb kösele |
50.312 |
51.993 |
51.882 |
-0,2 |
0,6 |
| 2818 | Suni korendon alüminyum oksit ve hidroksit |
59.417 |
52.591 |
49.338 |
-6,2 |
0,5 |
| 8414 | Hava-vakum pompası, hava/gaz kompresörü, vantilatör, aspiratör |
58.770 |
50.019 |
48.083 |
-3,9 |
0,5 |
| 4205 | Tabii/terkip yoluyla elde edilen deri ve köseleden diğer eşya |
50.933 |
43.162 |
46.114 |
6,8 |
0,5 |
| 8471 | Otomatik bilgi işlem makineleri, üniteleri |
71.620 |
52.314 |
45.359 |
-13,3 |
0,5 |
| 3901 | Etilen polimerleri (ilk şekillerde) |
46.576 |
42.614 |
44.964 |
5,5 |
0,5 |
Kaynak: ITC-Trade Map
Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracat (1 000 $)
|
2014 |
2015 |
2016 |
2015-2016 Değişim % |
2016 Pay % |
|
| Dünya |
5.892.102 |
5.099.186 |
5.326.732 |
4,5 |
100 |
| Almanya |
893.217 |
800.601 |
835.520 |
4,4 |
15,7 |
| İtalya |
813.103 |
689.318 |
639.842 |
-7,2 |
12,0 |
| Hırvatistan |
647.141 |
524.453 |
555.863 |
6,0 |
10,4 |
| Sırbistan |
540.475 |
435.057 |
461.646 |
6,1 |
8,7 |
| Slovenya |
473.451 |
424.865 |
456.467 |
7,4 |
8,6 |
| Avusturya |
512.379 |
421.153 |
412.099 |
-2,1 |
7,7 |
| Türkiye |
155.532 |
199.618 |
224.615 |
12,5 |
4,2 |
| Karadağ |
199.231 |
149.090 |
136.151 |
-8,7 |
2,6 |
| Hollanda |
83.973 |
84.874 |
116.149 |
36,8 |
2,2 |
| Macaristan |
126.621 |
106.960 |
109.860 |
2,7 |
2,1 |
| İsviçre |
98.897 |
79.647 |
91.202 |
14,5 |
1,7 |
| Fransa |
83.256 |
67.076 |
89.776 |
33,8 |
1,7 |
| İspanya |
74.823 |
75.239 |
84.499 |
12,3 |
1,6 |
| Çek Cum. |
100.572 |
74.437 |
80.147 |
7,7 |
1,5 |
| Slovakya |
79.831 |
71.890 |
79.185 |
10,1 |
1,5 |
| Makedonya |
63.701 |
64.678 |
74.630 |
15,4 |
1,4 |
| Romanya |
78.582 |
74.295 |
73.886 |
-0,6 |
1,4 |
| Rusya Federasyonu |
53.996 |
55.591 |
62.128 |
11,8 |
1,2 |
| Polonya |
56.274 |
48.824 |
56.183 |
15,1 |
1,1 |
| İsveç |
47.909 |
41.241 |
47.565 |
15,3 |
0,9 |
| Bulgaristan |
49.620 |
28.723 |
44.899 |
56,3 |
0,8 |
| Lüksemburg |
33.290 |
31.749 |
35.345 |
11,3 |
0,7 |
| Birleşik Krallık |
33.969 |
37.483 |
28.832 |
-23,1 |
0,5 |
| Belçika |
29.429 |
24.474 |
27.499 |
12,4 |
0,5 |
| ABD |
21.503 |
25.004 |
26.265 |
5,0 |
0,5 |
| Arnavutluk |
30.464 |
23.809 |
25.678 |
7,8 |
0,5 |
| Mısır |
28.107 |
22.870 |
17.955 |
-21,5 |
0,3 |
| Fas |
6.968 |
5.715 |
16.069 |
181,2 |
0,3 |
| Çin |
9.195 |
16.033 |
14.715 |
-8,2 |
0,3 |
| B.A.E. |
15.585 |
16.529 |
13.611 |
-17,7 |
0,3 |
| Norveç |
9.682 |
9.102 |
9.941 |
9,2 |
0,2 |
| Danimarka |
7.343 |
8.064 |
8.179 |
1,4 |
0,2 |
| Suudi Arabistan |
2.803 |
3.144 |
7.514 |
139,0 |
0,1 |
| Ukrayna |
25.115 |
8.398 |
7.264 |
-13,5 |
0,1 |
| Kanada |
4.917 |
6.360 |
6.766 |
6,4 |
0,1 |
| Yunanistan |
7.302 |
9.461 |
6.379 |
-32,6 |
0,1 |
| Meksika |
2.743 |
3.420 |
4.131 |
20,8 |
0,1 |
| G. Kore |
4.434 |
3.627 |
3.508 |
-3,3 |
0,1 |
| Hindistan |
474 |
1.389 |
3.160 |
127,5 |
0,1 |
| Estonya |
536 |
2.595 |
2.800 |
7,9 |
0,1 |
Kaynak: ITC-Trade Map
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalat (1 000 $)
|
2014 |
2015 |
2016 |
2015-2016 Değişim % |
2016 Pay % |
|
| Dünya |
10.990.420 |
8.993.966 |
9.129.611 |
1,5 |
100 |
| Almanya |
1.268.359 |
1.085.887 |
1.119.824 |
3,1 |
12,3 |
| İtalya |
1.122.641 |
997.793 |
1.066.914 |
6,9 |
11,7 |
| Sırbistan |
1.104.644 |
979.006 |
1.026.762 |
4,9 |
11,2 |
| Hırvatistan |
1.256.395 |
949.160 |
908.066 |
-4,3 |
9,9 |
| Çin |
922.474 |
619.386 |
617.444 |
-0,3 |
6,8 |
| Slovenya |
517.827 |
438.756 |
458.148 |
4,4 |
5,0 |
| Rusya Federasyonu |
876.828 |
516.278 |
400.313 |
-22,5 |
4,4 |
| Türkiye |
394.849 |
365.593 |
388.269 |
6,2 |
4,3 |
| Avusturya |
360.122 |
317.896 |
311.362 |
-2,1 |
3,4 |
| Polonya |
281.277 |
256.875 |
267.851 |
4,3 |
2,9 |
| Macaristan |
294.231 |
233.241 |
229.053 |
-1,8 |
2,5 |
| Fransa |
221.064 |
182.523 |
200.049 |
9,6 |
2,2 |
| ABD |
322.437 |
250.280 |
178.555 |
-28,7 |
2,0 |
| Çek Cum. |
162.348 |
133.054 |
150.525 |
13,1 |
1,6 |
| Hollanda |
144.691 |
130.876 |
133.669 |
2,1 |
1,5 |
| Makedonya |
117.431 |
110.733 |
119.924 |
8,3 |
1,3 |
| İspanya |
118.530 |
87.134 |
102.869 |
18,1 |
1,1 |
| Yunanistan |
108.638 |
99.418 |
102.727 |
3,3 |
1,1 |
| Romanya |
147.866 |
113.331 |
101.608 |
-10,3 |
1,1 |
| Makedonya |
96.862 |
83.504 |
86.061 |
3,1 |
0,9 |
| Bulgaristan |
56.351 |
69.367 |
77.775 |
12,1 |
0,9 |
| Birleşik Krallık |
102.665 |
83.601 |
77.723 |
-7,0 |
0,9 |
| Hindistan |
68.278 |
59.675 |
75.659 |
26,8 |
0,8 |
| Slovakya |
84.100 |
82.659 |
74.281 |
-10,1 |
0,8 |
| Belçika |
68.268 |
67.802 |
74.098 |
9,3 |
0,8 |
| İsveç |
57.807 |
52.820 |
57.533 |
8,9 |
0,6 |
| İsviçre |
57.591 |
53.940 |
53.373 |
-1,1 |
0,6 |
| Japonya |
64.292 |
60.014 |
52.521 |
-12,5 |
0,6 |
| Vietnam |
38.144 |
46.739 |
47.579 |
1,8 |
0,5 |
| Avustralya |
6.577 |
1.922 |
30.987 |
1512,2 |
0,3 |
| G. Kore |
52.265 |
42.808 |
29.844 |
-30,3 |
0,3 |
| Karadağ |
48.681 |
31.951 |
28.554 |
-10,6 |
0,3 |
| Tayvan |
22.622 |
19.013 |
24.072 |
26,6 |
0,3 |
| Ukrayna |
14.472 |
16.448 |
23.693 |
44,0 |
0,3 |
| İrlanda |
28.421 |
21.200 |
22.623 |
6,7 |
0,2 |
| Bangladeş |
18.348 |
19.137 |
22.274 |
16,4 |
0,2 |
| Portekiz |
15.100 |
19.514 |
18.788 |
-3,7 |
0,2 |
| Tayland |
21.385 |
18.381 |
17.800 |
-3,2 |
0,2 |
| Danimarka |
18.233 |
17.532 |
16.731 |
-4,6 |
0,2 |
| Kolombiya |
9.761 |
11.398 |
16.249 |
42,6 |
0,2 |
Kaynak: ITC-Trade Map
Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
Dış Ticaret Politikası
Savaş öncesinde olduğu gibi, savaş sonrasında da Bosna-Hersek’in dış ticaretinde en büyük ortak AB’dir. Öteden beri süregelen ekonomik ilişkiler nedeniyle dağılan Yugoslavya’dan doğan yeni devletlerle olan ticari ilişkilerde büyük önem arzetmektedir. Halen Bosna Hersek’in dış ticaretinde önde gelen beş ülke Hırvatistan, Almanya, Sırbistan, İtalya ve Slovenya’dır. Ülkemiz ile Bosna Hersek arasında serbest ticaret anlaşması imzalandıktan sonra iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi önemli bir artış göstermiştir.
Güneydoğu Avrupa İstikrar Paktı çerçevesinde diğer bölge ülkeleri ile ticaretin serbestleşmesi yönünde anlaşmalar imzalanmıştır. Türkiye ile de Serbest Ticaret Anlaşması bulunan Bosna-Hersek, AB’ye tam üyelik çalışmalarını sürdürmektedir.
Bosna Hersek’in önemli ihraç kalemleri arasında temel metaller, mobilya, motorlu araçlar (büyük ölçüde montaj), metalden eşya, ağaç ve ağaç ürünleri, deri eşya, gıda ve içecek sayılabilir. İthalat kalemleri arasında ise gıda ve içecek, petrol ve kömür, kimyasallar, makine ve ekipman ile motorlu araçlar bulunmaktadır.
Bosna Hersek yeniden yapılanma sürecinin bir sonucu olarak gümrük idarelerini tek bir çatı altında toplamıştır.
Bosna Hersek’de gümrük vergileri % 0-15 değişmekte olup, gümrük vergileri ortalaması % 6,5’dir. İthalatta % 1 gümrük harcı alınmaktadır. Belirli bazı gıda ürünlerinde gümrük vergisinin yanı sıra ithalatta bazı petrol ürünlerinden, alkolsüz içeceklerden, bira, şarap ve diğer alkollü içeceklerden, etil alkol ve kahveden prelevman (excise taxes) alınmaktadır. Yani Bosna Hersek’de yatırım yapan bir firma STA imzalanan ülkeye tavizli rejim kapsamında ihracat yapabilecektir. Türkiye ve Bosna Hersek arasında imzalanan serbest ticaret anlaşmasına göre Bosna Hersek’e ihracatta tüm gümrük vergileri ve eş etkili vergiler sıfırlanmıştır. İthalatta tarife dışı vergiler ve ülkemiz ihracatçılarını sıkıntıya sokabilecek tarife dışı engeller yoktur. Bosna Hersek’in uyguladığı herhangi bir anti-damping uygulaması da yoktur.
Yatırım amaçlı gelen yabancı sermayeye ait mal ve ekipmanlar, Bosna Hersek’de gerçekleştirilecek rehabilitasyon ve onarım projeleri için getirilecek mal ve ekipmanlar, ihraç kaydıyla yapılan ithalat, yatırım amaçlı getirilen komple tesis ve makine ithalatı, yolcu beraberinde getirilen eşya, insani yardım kuruluşları tarafından getirilen ürünler, promosyon ve tanıtım amaçlı getirilen ürünler, numuneler, mektup ve posta yolu ile gelen ürünler, eğitim araç gereçleri, uluslar arası organizasyonlarda tüketilecek malzemeler gümrük vergisinden muaftır.
İthalat esnasında %1 oranında harç kesintisi yapılmaktadır. İhracatta alınan herhangi bir fon ya da vergi yoktur. Bu uygulamanın dışında ithalatta tarife dışı bir engel bir engel ya da anti damping uygulaması yoktur.
Savaş öncesinde olduğu gibi, savaş sonrasında da Bosna Hersek’in dış ticaretinde en büyük partner AB’dir.
İthalat Rejimi
Bosna Hersek’e ithalatta gümrük vergileri % 0-15 arasında değişmekte olup, ithalatta %1 gümrük harcı alınmaktadır. Gümrük vergileri ortalaması % 6,5 düzeyindedir. Belirli bazı gıda ürünlerinde gümrük vergisinin yanı sıra ithalatta bazı petrol ürünlerinden, alkolsüz içeceklerden, bira, şarap ve diğer alkollü içeceklerden, etil alkol ve kahveden prelevman (excise taxes) alınmaktadır.
Türkiye ile imzalanan serbest ticaret anlaşmasına göre Bosna Hersek’e ihraç edilecek tüm ürünler gümrük vergisinden muaftır. İthalatta tarife dışı vergiler ve ülkemiz ihracatçılarını sıkıntıya sokabilecek tarife dışı engeller yoktur.
Bosna Hersek’in uyguladığı herhangi bir anti-damping uygulaması da yoktur.
İhracat Rejimi
Ülke genel itibariyle küçük bir ölçeğe sahip olduğundan yapılacak yatırımlarda serbest ticaret anlaşmaları da dikkate alınmalıdır. Yatırım yapacak firmalar açısından en önemli konulardan biri dış ticaret mevzuatıdır. Aynı durum, hemen hemen her ürünü ithal eden Bosna Hersek ile ticaret yapacak firmalar için de geçerlidir. Bosna Hersek’in dış ticaret uygulamalarına bakıldığında genel olarak sorun çıkartmayan ve ticaret ortamı için uygun bir dış ticaret mevzuatı olduğu görülmektedir. Bu çerçevede gümrük vergileri ilk olarak dikkat edilecek nokta olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tarifeler ve Diğer Vergiler
Tarife Dışı Engeller
İthalat esnasında %1 oranında harç kesintisi yapılmaktadır. İhracatta alınan herhangi bir fon ya da vergi yoktur. Bu uygulamanın dışında ithalatta tarife dışı bir engel ya da anti damping uygulaması bulunmamaktadır.
Serbest Bölgeler
Bosna-Hersek Serbest Ticaret Bölgeleri Kanunu, serbest ticaret bölgelerinin Bosna- Hersek gümrük bölgelerinin bir parçası olarak kurulmasına izin vermektedir.
Bosna-Hersek’te kaydı olan bir ya da daha fazla yerli ya da yabancı yasal şirket bir serbest ticaret bölgesi oluşturabilirler. Serbest bölgede faaliyet gösteren işletmeler, emekle ilgili vergiler hariç diğer tüm vergilerden muaftır. Her türlü mal serbest bölgelere gümrüksüz ithal edilebilmektedir. Ancak, serbest bölgeden ihraç edilecek ürünün değerinde en az % 50 oranında bir artış olmalı, katma değer yaratılmalıdır.
Bosna Hersekte faaliyet gösteren Serbest Bölgeler;
Free Zone – Vogosca
İletişim: Zijad Kafedić
Adres: Igmanska 36, 71 320 Vogošća
42/67
Tel: +387 33 434 534
Faks: +387 33 433 509
E-posta: skoda-bh@bih.net.ba
Web: http://internet.ba/szona_vogosca/
Free Zone – Visoko
İletişim: Jasna Zubic
Adres: Kakanjska 4, 71 300 Visoko
Tel: +387 32 738 010
Faks: +387 32 738 010
Free Zone – Hercegovina Mostar
İrtibat bilgileri şu şekildedir:
Müdür: Mr. Ante Vidaček
İletişim: Seka Babić
Adres: Rodoč bb, 88000 Mostar
Tel: +387 36 350 210
Faks: +387 36 350 221
E-posta: sz.hercegovina@tel.net.ba
Free Zone – Holc Lukavac
İrtibat bilgileri şu şekildedir:
İletişim: Advija Murselović
Adres: Bosna 1, 75305 Puračić
Telefon: +387 35 553 096/
Faks: +387 35 553 196
E-posta: doo.holc@bih.net.ba ; fen_bh@bih.net.ba
Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar
Ürün etiketlerinde, ürünün ismi, ithalatçının adresi, ürünün menşei, net ağırlığı/hacmi/miktarı, ürünün içindekiler, muhafaza bilgileri ve tüketicinin dikkat etmesi gereken ilgili uyarılar bulunmalıdır. Teknik olarak karmaşık ürünlerin sunumunda kullanım klavuzu, üretici bilgileri garanti belgesi ve süresi, yetkili servis ve diğer ilgili bilgiler yer almalıdır. Ürün ile ilgili tüm bilgiler pazara sunulmadan önce Boşnakça veya benzer olan dillere çevrilmesi gerekmektedir.
Öte yandan, görüşülen firma temsilcileri iki ülke arasındaki ticarette standartlar açısından herhangi bir sorun yaşanmadığını ifade etmişlerdir. Bosna Hersek’in standartlarla ilgili kurumu Bosna Hersek Standartlar, Meteroloji ve Entellektüel Mülkiyet Enstitüsü’dür.
Kambiyo Rejimi
Resmi para birimi Konvertibale Mark (KM,BAM)’dir. 1 KM = 100 fennig olarak değer bulmaktadır. Demir paralar: 5, 10, 20 ve 50 fennig ile 1 ve 2 KM şeklindedir.
Kağıt paralar ise 1, 5, 10, 20, 50, 100 ve 200 KM olarak tedavülde bulunmaktadır.
KM döviz kuru EURO’ya endekslenmiş olup, 1,95 KM = 1 Euro’ya sabitlenmiştir.
Döviz değişimi bankalar, postaneler ve döviz büfelerinden yapılabilmektedir
Türkiye ile Ticaret
Genel Durum
Bosna Hersek ile imzalanmış olan Serbest Ticaret Anlaşması bu ülke ile olan karşılıklı ticaretimizi arttırmamız açısından çok önemli bir vasıtadır.
Türk ihracatçıları bu pazarda güçlü olan Sırp, Hırvat, Alman, İtalyan, Avusturya, Yunan ve İspanyol firmaları ile rekabet etmektedirler.
Türkiye-Bosna Hersek Dış Ticaret Değerleri (1 000 ABD Doları)
|
Yıl |
İhracat |
İhracat Değişim % |
İthalat |
İthalat Değişim % |
Hacim |
Denge |
|
2005 |
128.217 |
28,3 |
15.399 |
34,2 |
143.616 |
112.818 |
|
2006 |
150.862 |
17,7 |
9.379 |
-39,1 |
160.241 |
141.483 |
|
2007 |
445.173 |
195,1 |
21.469 |
128,9 |
466.642 |
423.704 |
|
2008 |
572.349 |
28,6 |
24.545 |
14,3 |
596.894 |
547.804 |
|
2009 |
226.522 |
-60,4 |
52.059 |
112,1 |
278.581 |
174.464 |
|
2010 |
224.299 |
-1,0 |
72.328 |
38,9 |
296.628 |
151.971 |
|
2011 |
268.942 |
19,9 |
90.252 |
24,8 |
359.194 |
178.689 |
|
2012 |
251.523 |
-6,5 |
111.649 |
23,7 |
363.172 |
139.875 |
|
2013 |
274.086 |
9,0 |
124.330 |
11,4 |
398.416 |
149.756 |
|
2014 |
322.022 |
17,5 |
171.424 |
37,9 |
493.446 |
150.598 |
|
2015 |
292.570 |
-9,1 |
250.089 |
45,9 |
542.659 |
42.481 |
|
2016 |
309.346 |
5,7 |
288.291 |
15,3 |
597.636 |
21.055 |
|
2016 (1-6) |
153.870 |
7,7 |
124.414 |
-5,8 |
278.284 |
29.456 |
|
2017 (1-6) |
160.242 |
4,1 |
143.115 |
15,0 |
303.358 |
17.127 |
Kaynak: TÜİK, ITC-Trade Map
Türkiye’nin Bosna-Hersek’e İhracatında Başlıca Ürünler (1 000 $)
|
GTİP NO |
GTİP TANIMI |
2014 |
2015 |
2016 |
2015-2016 Değişim % |
2016 Pay % |
| Genel Toplam |
322.022 |
292.474 |
309.346 |
6 |
100,0 |
|
| 6109 | Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme) |
10.662 |
9.172 |
10.792 |
18 |
3,5 |
| 3916 | Plastikten monofil, çubuk, profiller-enine kesiti > 1mm. |
8.584 |
8.419 |
8.178 |
-3 |
2,6 |
| 5702 | Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, karaman vb) |
11.163 |
8.117 |
7.888 |
-3 |
2,5 |
| 5903 | Plastik emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış mensucat |
8.323 |
8.378 |
7.179 |
-14 |
2,3 |
| 3004 | Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) |
8.034 |
7.474 |
6.408 |
-14 |
2,1 |
| 7604 | Alüminyum çubuk ve profiller |
4.231 |
4.716 |
5.715 |
21 |
1,8 |
| 6203 | Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. |
3.320 |
4.075 |
5.649 |
39 |
1,8 |
| 6110 | Kazak, süveter, hırka, yelek vb. eşya (örme) |
4.411 |
4.197 |
5.181 |
23 |
1,7 |
| 8528 | Televizyon alıcıları, video monitörleri ve projektörler |
7.458 |
6.014 |
5.028 |
-16 |
1,6 |
| 8703 | Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları |
3.103 |
3.843 |
4.914 |
28 |
1,6 |
| 8302 | Adi metallerden donanım, tertibat vb. eşya |
3.871 |
3.694 |
4.877 |
32 |
1,6 |
| 6115 | Çorap; külotlu, kısa; uzun konçlu, soketler (örme) |
3.522 |
3.856 |
4.868 |
26 |
1,6 |
| 6204 | Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. |
5.721 |
4.742 |
4.841 |
2 |
1,6 |
| 6006 | Diğer örme mensucat |
5.085 |
4.164 |
4.497 |
8 |
1,5 |
| 7322 | Isıtması elektrikle olmayan demir-çelik radyatör, jeneratörler |
3.727 |
4.117 |
4.432 |
8 |
1,4 |
| 3920 | Plastikten diğer levha, yaprak, pelikül ve lamlar |
4.536 |
4.415 |
4.422 |
0 |
1,4 |
| 8450 | Çamaşır yıkama makineleri |
4.311 |
3.787 |
4.419 |
17 |
1,4 |
| 8516 | Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar (şofbenler) |
6.222 |
4.911 |
4.250 |
-13 |
1,4 |
| 0805 | Turunçgiller (taze/kurutulmuş) |
4.349 |
3.704 |
4.113 |
11 |
1,3 |
| 6104 | Kadın/kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, pantolon vs. (örme) |
2.204 |
2.342 |
3.832 |
64 |
1,2 |
| 6302 | Yatak çarşafı, masa örtüleri, tuvalet, mutfak bezleri |
3.129 |
2.966 |
3.734 |
26 |
1,2 |
| 8708 | Kara taşıtları için aksam, parçaları |
3.164 |
3.083 |
3.672 |
19 |
1,2 |
| 6108 | Kadın/kız çocuk için iç ve gece giyim eşyası (örme) |
3.161 |
2.722 |
3.643 |
34 |
1,2 |
| 9403 | Diğer mobilyalar vb. aksam, parçaları |
3.767 |
2.983 |
3.542 |
19 |
1,1 |
| 3924 | Plastikten sofra, mutfak ve diğer ev eşyası, tuvalet eşyası |
3.093 |
2.791 |
3.500 |
25 |
1,1 |
| 8418 | Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları |
4.028 |
3.324 |
3.350 |
1 |
1,1 |
| 1905 | Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. İle boş ilaç kapsülü mühür güllacı vs. |
4.074 |
3.198 |
3.328 |
4 |
1,1 |
| 5407 | Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar |
4.474 |
3.738 |
3.088 |
-17 |
1,0 |
| 7210 | Demir/çelik yassı mamul, kaplı, sıvanmış (600mm. den geniş) |
3.291 |
4.304 |
2.980 |
-31 |
1,0 |
| 4410 | Yonga pano vb. levhalar |
19 |
18 |
2.892 |
15.967 |
0,9 |
| 4011 | Kauçuktan yeni dış lastikler |
2.578 |
2.470 |
2.709 |
10 |
0,9 |
| 7323 | Demir/çelikten ev işlerinde kullanılan eşya ve aksamı |
2.038 |
1.936 |
2.707 |
40 |
0,9 |
| 1704 | Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil) |
3.522 |
3.004 |
2.645 |
-12 |
0,9 |
| 3926 | Plastikten diğer eşya |
1.958 |
1.955 |
2.612 |
34 |
0,8 |
| 6305 | Eşya ambalajında kullanılan torba ve çuval |
1.988 |
1.921 |
2.581 |
34 |
0,8 |
| 8422 | Yıkama, temizleme, kurutma, doldurma vb. işler için makine, cihaz |
3.602 |
3.131 |
2.556 |
-18 |
0,8 |
| 7013 | Masa, mutfak, tuvalet, ev tezyinatı vb. için cam eşya |
2.856 |
2.604 |
2.442 |
-6 |
0,8 |
| 1806 | Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları |
2.933 |
2.331 |
2.389 |
2 |
0,8 |
| 8702 | Toplu halde yolcu taşımağa mahsus motorlu taşıtlar |
1.479 |
676 |
2.331 |
245 |
0,8 |
| 6112 | Spor kıyafetleri, kayak, yüzme kıyafetleri (örme) |
1.978 |
1.748 |
2.317 |
33 |
0,7 |
Kaynak: ITC-Trade Map
Türkiye’nin Bosna-Hersek’ten İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 $)
|
GTİP NO |
GTİP TANIMI |
2014 |
2015 |
2016 |
2015-2016 Değişim % |
2016 Pay % |
| Genel Toplam |
171.424 |
250.089 |
288.291 |
15 |
100,0 |
|
| 1512 | Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) |
43.462 |
65.880 |
84.206 |
28 |
29 |
| 0201 | Sığır eti (taze/soğutulmuş) |
4.671 |
55.092 |
41.551 |
-25 |
14 |
| 1101 | Buğday unu/mahlut unu |
577 |
1.161 |
20.532 |
1.668 |
7 |
| 1001 | Buğday ve mahlut |
14.589 |
5.396 |
20.229 |
275 |
7 |
| 6304 | Diğer mefruşat eşyası (94.04 pozisyonundakiler hariç) |
13.400 |
16.116 |
15.973 |
-1 |
6 |
| 1005 | Mısır |
10.798 |
16.688 |
10.366 |
-38 |
4 |
| 1702 | Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz/maltoz/glikoz/fruktoz) katı, suni bal |
286 |
1.334 |
10.258 |
669 |
4 |
| 7601 | İşlenmemiş alüminyum |
– |
127 |
7.547 |
5.843 |
3 |
| 4804 | Kraft kağıt/kartonlar-sıvanmamış-rulo veya tabaka halinde |
5.812 |
9.251 |
6.713 |
-27 |
2 |
| 7204 | Demir/çelik döküntü ve hurdaları, bunların külçeleri |
10.607 |
6.540 |
6.387 |
-2 |
2 |
| 7318 | Demir/çelikten cıvata, somun, tavan halkası, vida, perçin, pim vb. |
2.854 |
4.389 |
5.311 |
21 |
2 |
| 3603 | Fitiller, infilak fitilleri, ağız otları/infilak kapsülleri; ateşleyici maddeler |
4.543 |
2.845 |
4.858 |
71 |
2 |
| 2836 | Karbonat; peroksikarbonat; amonyum karbomat içeren ticari amonyum karbonat |
3.085 |
1.579 |
4.110 |
160 |
1 |
| 6402 | Ayakkabı; dış tabanı, yüzü kauçuk ve plastik diğer |
953 |
1.126 |
3.551 |
215 |
1 |
| 1602 | Konserve; hazırlanmış/et, sakatat/kandan müstahzar |
2.838 |
4.753 |
3.514 |
-26 |
1 |
| 0811 | Meyveler ve sert çekirdekli meyveler (dondurulmuş) |
2.026 |
2.824 |
3.439 |
22 |
1 |
| 8413 | Sıvılar için pompalar, sıvı elevatörleri |
3.430 |
3.535 |
3.284 |
-7 |
1 |
| 2704 | Taşkömürü, linyit ve turbdan elde edilen kok/sömikok, karni kömürü |
1.169 |
– |
3.117 |
100 |
1 |
| 7207 | Turunçgiller (taze/kurutulmuş) |
15.688 |
11.953 |
2.969 |
-75 |
1 |
| 7213 | Demir/çelik filmaşin (sıcak haddelenmiş, rulo halinde) |
2.050 |
1.003 |
2.651 |
164 |
1 |
| 3824 | Kimya ve bağlı sanayide kullanılan kimyasal ürünler |
1.102 |
1.408 |
2.020 |
43 |
1 |
| 1514 | Rep, kolza, hardal yağı (kimyasal olarak değiştirilmemiş) |
– |
2.285 |
1.999 |
-13 |
1 |
| 8421 | Santrifüjle çalışan kurutma, filtre, arıtma cihazları |
1.978 |
1.391 |
1.953 |
40 |
1 |
| 8510 | Elektrik motorlu traş makineleri, saç kesme, hayvan kırkma makinaları |
806 |
1.239 |
1.591 |
28 |
1 |
| 0405 | Sütten elde edilen yağlar; sürülerek yenilen süt ürünleri |
– |
– |
1.408 |
100 |
0 |
| 2306 | Bitkisel yağların üretiminden (23.04-05′ hariç)arta kalan küspe ve katı atıklar |
1.068 |
– |
1.254 |
100 |
0 |
| 2917 | Polikarboksilik asitler, anhidritleri, halojenürleri ve türevleri |
681 |
1.188 |
1.231 |
4 |
0 |
| 2106 | Tarifenin başka yerinde yer almayan gıda müstahzarları |
263 |
768 |
878 |
14 |
0 |
| 9306 | Bombalar, torpil, mayın, mermi vb. harp mühimmatı vb. aksamı, parçası |
3.157 |
1.335 |
875 |
-34 |
0 |
| 6403 | Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb. kösele |
1.158 |
960 |
863 |
-10 |
0 |
| 1205 | Rep/kolza tohumları |
1.056 |
– |
841 |
100 |
0 |
| 8708 | Kara taşıtları için aksam, parçaları |
473 |
510 |
760 |
49 |
0 |
| 1601 | Etten, sakatattan/kandan yapılmış sosisler vb. ürünler |
842 |
1.810 |
738 |
-59 |
0 |
| 7205 | Granül ve tozlar-dökme demir, aynalı demir, vb. demir-çelikten |
614 |
495 |
725 |
46 |
0 |
| 9404 | Somyalar, şilte, yatak, yorgan, yastık, puf, diz, ayak örtüleri vb. |
– |
– |
711 |
100 |
0 |
| 6404 | Ayakkabı; yüzü dokuma maddelerinden, tabanı kauçuk, plastik vb. |
97 |
327 |
689 |
111 |
0 |
| 1104 | Diğer şekilde işlenmiş hububat taneleri |
235 |
323 |
676 |
109 |
0 |
| 4102 | Koyun ve kuzuların ham derileri |
2.559 |
757 |
661 |
-13 |
0 |
| 2818 | Suni korendon alüminyum oksit ve hidroksit |
10 |
405 |
578 |
43 |
0 |
| 7323 | Demir/çelikten ev işlerinde kullanılan eşya ve aksamı |
520 |
504 |
510 |
1 |
0 |
Kaynak: ITC-Trade Map
İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
| Anlaşma Adı |
İmza Tarihi |
| Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması |
07.11.1995 |
| Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması |
21.01.1998 |
| Serbest Ticaret Anlaşması |
03.07.2002 |
| Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması |
16.02.2005 |
| Sosyal Güvenlik Sözleşmesi ve Uygulanmasına İlişkin İdari Anlaşma |
27.05.2003 |
| Gümrük İdarelerinin Karşılıklı Yardımlaşmasına Dair Anlaşma |
03.07.2002 |
| Veterinerlik Alanında İşbirliği Protokolü |
13.12.2002 |
| Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması |
22.01.1998 |
| Turizm İşbirliği Anlaşması |
24.11.2004 |
| Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması |
16.02.2005 (Yürürlük tarihi 2009) |
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
Türkiye Bosna-Hersek Serbest Ticaret Anlaşması
Bosna Hersek ile ticari ilişkilerimizin gelişiminde 1 Temmuz 2003 tarihi itibariyle yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması (STA) önemli bir rol oynamaktadır. Ülkemizin bugüne kadar Balkanlarda imzaladığı en liberal STA olan Anlaşma ile gümrük ve eş etkili vergiler 2007 başından bu yana sıfırlanmıştır. .
İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler
Bosna-Hersek’in dünyadan ithal ettiği başlıca ürünler ve bu ürünlerde ithalatının seyri, uyguladığı gümrük vergileri, Türkiye’nin bu ürünlerdeki dünyaya ve Bosna-Hersek’e ihracatının durumu dikkate alınarak yapılan çalışmalar neticesinde, aşağıdaki sektörlerin Bosna-Hersek’e ihracat potansiyeli olduğu tespit edilmiştir (Ülke Masası):
Tarım Ürünleri:
– Şekerli Ve Çikolatalı Mamuller
– Bisküvi
– Sert Kabuklu Meyveler
– Yaş Meyve Sebze
– Konserve Meyve Sebze
– Makarna
Sanayi Ürünleri:
– Oto Ana ve Yan Sanayi
– Kimya Sanayi
– Temizlik Maddeleri
– Hazır Giyim
– Mobilya
– Elektronik
– Beyaz Eşya
– Elektrikli Makineler ve Kablolar
– Kağıt ve Karton Ürünleri
– Plastik İnşaat Malzemeleri
– Boru ve Bağlantı Parçaları
– Cam ve Seramik İnşaat Malzemeleri
– Ambalaj Malzemeleri
– Halı
– Kumaş
– Sobalar
– Ev Tekstili
Türkiye-Bosna Hersek Yatırım İlişkileri
Ortak tarihi ve kültürel değerler, pazara girişte ülkemiz firmaları için önemli bir avantaj olmakla birlikte, Bosna Hersek’teki Türk yatırımlarının hala yetersiz olduğu görülmektedir. Bunda ülke pazarının, güçlü firmalarca domine edilmiş olması ile birlikte Türk yatırımcılar için oldukça küçük kalmasının etkin olduğu düşünülmektedir Bu nedenle de ihracatçılarımızın, yatırımcılarımızın sadece Bosna Hersek özelinde değil, çevre ve komşu ülkeleri düşünerek hareket etmeleri gerekmektedir.
TCMB verilerine göre 2007-2015 dönemi itibariyleTürk yatırımcıların Bosna Hersek’te bulunan yatırımlarının toplamı166 milyon ABD Dolarıdır. Türkiye’den gelen yatırımların çoğu imalat sektörüne ilişkindir.
Bosna Hersek’e yapılacak yatırımlar konusunda, aşağıda iletişim bilgileri yer alan Yatırım Promosyon Ajansı FIPA tarafından çeşitli hizmetler sunulmaktadır.
FIPA (BiH Yabancı Sermaye Tanıtım Ajansı)
Branilaca Sarajeva 21/III
71000 Sarajevo
Bosnia and Herzegovina
Tel: + 387 33 278 – 080
Fax: + 387 33 278 – 081
E-mail: fipa@fipa.gov.ba
WEB: www.fipa.gov.ba
İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar
Bosna-Hersek Devleti, Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti olarak ikiye bölünmüş Bosna-Hersek Federasyonu da kendi içerisinde etnik yapı esas alınarak 10 Kantona ayrılmış durumdadır. Karmaşık bir idari yapının varlığı bürokratik işlemleri artırmakta birbiriyle çelişen uygulamalara neden olabilmektedir. Türk firmaları özelleştirme sırasında hantal kuruluşların personelleriyle birlikte alımının da yatırımcıyı olumsuz etkilediğini ifade etmektedirler.
Firmalarımızın aşağıda belirtilen hususları da dikkate alarak hareket etmelerinde, yapacakları ticari ve yatırım faaliyetlerinde mutlaka Saraybozna Ticaret Müşavirliği ile temasa geçmelerinde fayda görülmektedir.
Ülkede, diğer Bölge ülkelerinde de görülebilen;
– Bürokrasinin yavaşlığı ve karmaşıklığı,
– Zayıf hukuksal sistem ve dolayısıyla davaların uzun sürmesi,
– Rüşvet olayları,
– Ülkenin mevzuatında yaşanan belirsizlikler,
– Sıkça değişen mevzuattan zamanında haberdar olamama; özellikle vergi uygulamaları ile ilgili güncel bilgiye gereksinim,
– Ülkede standartlar ve teknik düzenlemeler, test ve sertifikalandırma işlemleri gibi konulardan sorumlu olan kuruluşların altyapı ve idari kapasitelerinin yetersizliği,
– Yatırım teşviklerinin yetersiz olması; özellikle, üretimde temel girdi olan elektrik, su, gaz fiyatlarında teşviklerin yetersiz olması,
– Bosna-Hersekli ithalatçıların peşin ödeme yerine üç-dört ay hatta altı ay vadeli ödeme planlarını tercihleri (bu konuda bankacılık desteğine ihtiyaç duyulmaktadır) vb. olumsuzluklarla karşılaşılabileceği dikkate alınmalıdır.
İşbirliği İmkanları
Bosna-Hersek önemli miktarda Türk sanayisinin ihtiyaç duyduğu ham alüminyum, ağaç mamulleri ve ham deri ihraç etmektedir. Türkiye’nin mevcut sanayi altyapısı ve coğrafi konumundan dolayı Boşnak firma ve işadamlarına sunabileceği ortak yatırım/işbirliği olanaklarının da her fırsatta vurgulanması ve işbirliği fırsatlarının araştırılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.
Fuar Katılımları
Bosna Hersek’te her yıl irili ufaklı yaklaşık 30 kadar fuar düzenlenmekte olup, bu fuarların çoğu yerel/bölgesel nitelikte ve nispeten küçük fuarlardır. Ülkede ihracatçılarımız açısından önem arz eden ve katılımında fayda görülen fuarlar aşağıda yer almaktadır (Saraybosna Ticaret Müşavirliği):
Mostar Uluslararası Ekonomi Fuarı: Mostar’da düzenlenen bir fuar olup, genel nitelikli bir fuardır.
ZEPS: Zenica’da düzenlenen bir fuar olup, genel nitelikli ve Bosna Hersek’te düzenlenen en büyük fuardır.
INTERIO: Saraybosna’da düzenlenen fuar, mobilya ve aksesuarları da dahil olmak üzere ev içi ürünler ve ev dekorasyonu sektörlerini kapsamaktadır.
ENERGA-Uluslararası Enerji Fuarı: Tuzla şehrinde düzenlenmekte olan fuar enerji sektörünün bütün segmentlerini hedeflemektedir.
İnşaat Fuarı: Saraybosna’da düzenlenmektedir.
Turizm Fuarı: Saraybosna’da düzenlenmektedir.
Kitap Fuarı: Saraybosna’da düzenlenmektedir.
Bosna Hersek’te yıl içerisinde düzenlenen bütün fuarlar ve etkinliklere ilişkin bilgilere http://komorabih.ba/wpcontent/uploads/2014/04/Kalendar_sajmova_2014_bh_kon. pdf adresinden ulaşılabilmektedir.
Pazar ile İlgili Bilgiler
Genel
Bosna Hersek pazarında başarılı olmak için pazarı komşu ülkelerle bir bütün olarak düşünüp, tüm bölgeye hitap edecek şekilde pazara girmek daha uygun olacaktır.
Bölgede yeterli sermaye birikimi olmadığı için peşin satış yerine 3-6 ay vadeli satış yapıldığı görülmektedir.
Ticari faaliyetlerin sadece karşılıklı güvene dayalı olarak yürütülmesi yetmemekte, işadamlarımızın her türlü işlemi mutlaka geçerli yasal bir belgeye dayandırması tavsiye edilmektedir.
Ayrıca ihracatçılarımızın bu pazarda güçlü olan Sırp, Hırvat, Alman, İtalyan, Avusturya, Yunan ve İspanyol firmaları ile rekabet ederken, fiyat kırarak birbirlerine zarar vermemeye özen göstermelidirler. Firmalarımızın ürünlerinde farklılık yaratarak ve kaliteye önem vererek pazardan pay almaya çalışmaları hem kendileri hem de ülkemiz ihracatı için daha faydalı olacaktır.
Fikri, Sınai Mülkiyet Hakları
Sanayi Mülkiyet Hakları Yasası (Bosna Hersek Resmi Gazetesi No: 3/02) ve Telif Hakları Yasası (Bosna Hersek Resmi Gazetesi No: 7/02) Bosna Hersek’te ticari marka ve marka isim haklarını koruyan yasalardır.
Yerli ve yabancı uygulamalar Bosna Hersek Standartlar, Ölçüler, Tartılar ve Fikri Mülkiyetler Enstitüsü tarafından onaylanmalıdır. Ancak bilindiği kadarı ile Bosna Hersek’te halen fikri mülkiyet hakları, patent hakları, telif hakları ve ticari marka hakları yeterince korunamamaktadır.
Ayrıca Bosna Hersek taraf olduğu anahtar konumundaki uluslararası anlaşmaları gereği gibi uygulayamamaktadır.
Dağıtım Kanalları
Bosna Hersek’de pazara girebilmenin en etkili yolu, büyük toptancılarla ya da yeterli büyüklükte dağıtım filosuna sahip firmalarla işbirliği yapmaktır. Büyük firmalarla çalışmanın en büyük avantajı firmalarımıza Bosna Hersek dışına, komşu ülkelere de mal satma imkanı sağlaması olmaktadır.
Yabancı sermayeli büyük zincirlerin son zamanlarda pazara hakim oldukları görülmektedir. Kendileri doğrudan ithalat yapabilen bu firmalarla çalışmanın en büyük avantajı, ürünlerin Bosna Hersek dışına, çevre ülkelere de satılmasına imkan veriliyor olmasıdır.
Tüketici Tercihleri
– Bosna Hersek genelde tüketim toplumu özelliği göstermektedir. Ülkenin genel gelir durumu düşük olduğu için ürünlerin, kaliteden taviz vermeden uygun fiyatlarla olmasına dikkat edilmelidir.
– Fiyat ve marka Boşnak tüketicinin büyük önem verdiği hususlar olup, iyi bilinen uluslararası markalar avantajlı olmaktadır. Bu yüzden de bu markalarla iyi fiyat ve iyi organize edilmiş reklam kampanyaları ile başa çıkılması mümkün olabilir. Özellikle dayanıklı tüketim mallarında Boşnak tüketici garanti belgesine, servisin olup olmadığına özellikle bakmaktadır.
– Türk ürünlerinin Bosna Hersek’de diğer ülke ürünlerine karşı avantajı, çok sayıda Boşnak’ın öğrencilikleri ya da Türkiye’deki akrabalarını ziyaretleri sırasında Türk ürünlerinin yüksek kalitesine şahit olmalarıdır. Türkiye’nin ünlü markalarının halihazırda Saraybosna’da birçok mağazası bulunmaktadır.
– Boşnak halkı ile olan tarihi ve kültürel bağlarımıza, kültürel etkileşime rağmen gıda tüketiminde Boşnaklarla aramızda bazı farklılıklar vardır. Bu farklılıklara savaş sırasında edinilen bazı alışkanlıkları da eklemek gerekir.
– Boşnakların sebze yemekleri bizim sebze yemeklerimizle aynı olup, zaten sınırlı sayıdaki yemek çeşitlerini börek dahil Osmanlı’ya borçlu olduklarını söylemek mümkündür.
– Orta gelirli Boşnakların dışarıda yemek yediği lokantaların hemen hepsi et yemekleri üzerine çalışmakta olup, “cevapi” adı verilen köfte-pide, pirzola, ayran, kola, meyve suyu, daha az olmak kaydıyla, piliç gril, dolma, börek, pirinç pilavı, Begova Çorbası denilen et sulu çorba genellikle halkın yemek yediği lokantalarda (Türkiye’deki döner, iskender veya şiş kebap, pide salonlarının karşılığı) servis yapılan yemeklerdir.
– Bosna Hersek’te et tüketimi öylesine yaygındır ki Türkiye’de marketlerde pek rastlanmayan et konservelerini Bosna’da marketlerde kolayca bulmak mümkündür. En çok tercih edilen et buzağı eti (telatina) olup, daha pahalıdır, dana eti ise (juletina) biraz daha ucuzdur. Büyükbaş hayvancılıkta en büyük problem buzağı eti yenmesi nedeniyle büyük ekonomik kayıpların oluşmasıdır.
– Boşnak halkı sebzeyi daha çok salata olarak tüketmektedir.
– Ülkede sebzenin yanı sıra bakliyat tüketimi de son derece az olup, mercimek, nohut, tüketimi yok denecek kadar azdır. Kuru fasulye ve barbunya fasulyesi tüketimleri diğer bakliyata nazaran daha fazladır. Kuru fasulye ağırlıkla Çin Halk Cumhuriyeti’nden, nohut, mercimek de Brezilya ve Arjantin’den ithal edilmektedir. Boşnaklar daha çok iri taneli kuru fasulyeyi tercih etmektedirler. Özetle bakliyat Bosna-Hersek’de fazla tüketilmediği gibi fiyatı da oldukça pahalıdır.
– Boşnaklar bizim çokça tükettiğimiz bulgur, irmik gibi gıdaları da tüketmemektedirler. Ancak son zamanlarda bulgurun pazara girmeye başladığı görülmektedir.
– Türkiye’de olup da Bosna’da bulamayacağınız sebzelerden birisi de enginardır. Boşnaklar, ithalatı büyük ölçüde Türkiye’den yapılan kurutulmuş küçük taneli bamyayı da tercih etmektedirler.
– Bosna Hersek’te çay olarak çok uluslu şirketlerin markaları, ürünleri tüketilmekte olup, bu pazarda Türk Çayı yok denecek kadar azdır. Çay Türkiye’de olduğu gibi dökme olarak değil, bardak poşetleri halinde süpermarket raflarında yer almaktadır.
– Yine Boşnaklar bizden farklı olarak reçel değil marmelat tüketmektedirler. Geçmiş tarihlerde Bosna’da reçel pazarlamak isteyen bazı Türk firmaları bu nedenle başarısız olmuşlardır.
– Marmeladın yanı sıra kakaolu ya da sade fındık ezmesine, tahin helvasına marketlerde sıkça rastlamak mümkündür. Tahin helvasını Türkiye’den ithal eden Ülkede yerli imalatçılar da bulunmaktadır. Bu nedenle ihracatçı Türk firmalarının kaliteye özellikle dikkat etmelerinde yarar vardır.
– Bosna Hersek’in denizle irtibatı olmaması nedeniyle taze deniz balığı tüketimleri fazla olmayıp, tatlı su balıkları, konserve ton balıkları ile bu açık kapatılmaktadır. Konserve ton balığı ithalatı Türkiye’den Tayland’a kadar çeşitli ülkelerden gerçekleşebilmektedir.
– Boşnakların beslenme alışkanlıklarındaki bir diğer husus ise fazla konserve yemek tüketmiyor olmalarıdır. Bunun sebebi Boşnak Halkın savaş sırasında konserve yemekten bıkmış olmasıdır.
– Pirinç de savaş sırasında çok tüketildiği için çok fazla tercih edilmemektedir.
– Boşnakların gıda maddeleri tüketimlerindeki bir başka husus ise tereyağı tüketimlerinin margarin tüketiminden çok daha fazla olmasıdır.
– Bosna-Hersek’te süpermarket zincirlerinde satışa sunulan gıda maddeleri yöreden yöreye ve etnik yapıya göre bazı değişiklikler gösterebilmektedir. Örneğin Saraybosna’da marketlerde domuz etine pek az rastlanırken ya da hiç rastlanmazken, Mostar’da Hırvatların nüfus olarak yoğun olmaları nedeniyle süpermarket reyonlarında domuz etine çok daha fazla rastlanmaktadır.
– Bosna-Hersek’te süpermarket raflarında, pazar yerlerinde ve manavlarda sıkça rastlanan Türkiye’den ithal edilmiş Türk gıda ürünleri arasında; bisküvi, çikolata, makarna, tahin helvası, pişmaniye, ton balığı, beyaz peynir, tavuk eti, kuru incir, kuru üzüm, fındık ve diğer kuru yemişler, portakal, mandalina, limon, domates, salatalık, patlıcan, kabak, elma, sofralık üzüm, kavun, karpuz, kurutulmuş bamya gibi gıda maddelerini saymak mümkündür.
– Bosna-Hersek’e karpuz bir sezonda, önce Yunanistan, sonra Makedonya ve daha sonra Türkiye’den ithal edilmektedir.
– Bosna-Hersek’te salatalık çok tüketilmekte olup, taze tüketimin yanı sıra turşu olarak da hatırı sayılır bir tüketim vardır.
– Yugoslavya’nın dağılmış olmasına rağmen yeni devletlerin günümüzde kendi aralarındaki ticari ilişki eskiden kalma alışkanlıklar ve yakınlık nedeniyle halen çok kuvvetlidir. Bu nedenle de ticarette öncelik kendi aralarında olmaktadır.
– Dağılan Yugoslavya’ya ait markaların çoğu halen varlıklarını ve önemlerini korumaktadırlar. Halkın üzerinde çocukluk dönemlerinden kalan güzel hatıralar, güzel izler ya da markaya olan alışkanlık nedeniyle halk alışverişlerinde öncelikle tanıdıkları, bildikleri alışık oldukları markaları, tatları, lezzetleri aramakta, tercih etmektedir. Buna en güzel örnek çikolatada Hırvat malı Crush (Kraş) marka çikolata ürünleridir. Boşnak halkının çocukluklarından beri bildiği, sevdiği bir tat olması nedeniyle bunun ayrı bir önemi olup, her zaman rahatlıkla satın aldıkları, özellikle aradıkları bir markadır. Şüphesiz ki tüketiciye böyle bir alışkanlığı kazandırabilmek için yüksek kalite ve uygun fiyatın büyük önem taşıdığını unutmamak gerekir. Ayrıca ürünlerin çeşitliliği de önem arz etmektedir.
– Bugün Bosna Hersek’de tüketilen çikolatanın hemen hemen tümü ithal edilmekte olup, ithalat Hırvatistan, Slovenya, Sırbistan, İsviçre ve Almanya’dan gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte, Türk malı çikolatalar da marketlerde diğer ülke mamulleriyle hem fiyat ve hem de kalite olarak rekabet edebilmektedirler.
– Ayrıca Saraybosna’da bir Türk firması (Kent Elit) tarafından büyük bir başarıyla çikolata, şekerleme ve bisküvi üretimi yapılmakta, bütün Bosna Hersek’e pazarlanmakta ve hatta komşu ülkelere ihraç edilmektedir. Perakende satış fiyatları göz önüne alındığında Bosna-Hersek’teki çikolata fiyatlarının Türkiye’ye nazaran biraz daha ucuz olduğunu söylemek mümkündür. Bosna-Hersek’e Türkiye’den en az beş altı ayrı marka bisküvi ihraç edilmektedir.
– Bosna Hersek zeytin ve zeytinyağı için de iyi bir pazardır. Süpermarket raflarında genelde küçük cam kavanozlarda İtalyan ve İspanyol malı zeytin ve zeytinyağına rastlanmaktadır.
– Boşnaklar daha çok yeşil zeytini tercih etmekte, süpermarket raflarında siyah zeytinden daha çok yeşil zeytin bulunmaktadır. Sırbistan, Makedonya ve Kosova’da Türk zeytini satılmaktadır ancak Türk zeytini ve zeytinyağı henüz Bosna-Hersek’e tam olarak girememiştir. Daha doğrusu dış ticaret istatistiklerinde Türkiye’den Bosna-Hersek’e yıldan yıla değişmekle birlikte bir miktar zeytin ve zeytinyağı ihracatı görünmektedir. Ancak süpermarket raflarında, İtalyan, İspanyol markaları gibi diğer ülke markalarının yanında Türk Markalarına pek rastlanmamaktadır. Bosna-Hersek pazarının zeytin ve zeytinyağı talebinin yavaş da olsa artış göstermesi beklenmekte olup, Türk markalarının bu pazarda kendine yer edinmesinde yarar vardır.
– Süpermarket raflarında sıkça rastlanan gıda maddeleri arasında karışık turşu, salça, ketçap, mayonez, hardal gibi çeşnileri saymak mümkündür. Ancak bu ürünler arasında da Türk markalarına çok rastlanmamıştır. Özellikle süpermarket raflarında Türkiye’nin dünyada rakipsiz olduğu kornişon turşusuna rastlanmamıştır. Bosna’da süpermarketlerde satılan salatalık turşuları iri ve kalın salatalıklardan yapılmaktadır. Mayonez, hardal, ketçap, salça ithal edilmekte olup, hardal Almanya, Avusturya ve Slovenya’dan ithal edilmektedir.
– Bosna Hersek’te sebze meyve konserveciliği olmakla birlikte ithalat daha büyük boyuttadır. Ancak Bosna Hersek’te konserveye işlenen ürünler bizim geleneksel konservelerimizden biraz farklıdır. Konserve bamya, zeytin ve diğer konserve sebze meyve ambalajlı olarak ithal edilmektedir.
– Hayvancılığın doğal sonucu olarak Bosna Hersek’te süt ve süt ürünleri üretimi vardır ancak, Slovenya ve Hırvatistan’dan da süt ve süt ürünleri ithal edilmektedir. Bosna Hersek’te beyaz peynirin yanı sıra Avrupa ülkelerinde tüketilen peynir çeşitleri de çok tüketilmektedir. Peynircilik büyük ölçüde Travnik’te yapılmakta ancak dışarıdan da ithal edilmektedir. Kiselya’nın da kaymağı meşhurdur. AB’ye üye oluncaya kadar Slovenya süt üretimini sübvanse edip, Bosna’ya ihraç etmekteydi. Ancak Slovenya AB’ye üye olduktan sonra süt üretimini Hırvatlar sübvanse edip, Bosna’ya ihraç etmeye başlamışlardır.
– Bosna Hersekli Hırvatlar, daha çok Hırvatistan’dan ve Sırbistan’dan mal almayı tercih etmektedirler.
– Kısaca, Bosna Hersek’e salça, zeytinyağı, zeytin, ketçap, mayonez dahil hemen her türlü gıda maddesi satılabilir. Burada fiyat ve kaliteye ek olarak özellikle çikolata, şekerleme, bisküvi, makarna gibi ürünlerde çeşit fazlalığının da önemli olduğunu unutmamak gerekir. Halkın % 80’i orta % 20’si üst gelir düzeyine sahip olup, fiyat ve ürün kalitesi buna göre ayarlanmalıdır. Bir örnek vermek gerekirse pahalı İtalyan makarnası Bosna Hersek’in % 15’ine hitap ediyor diyebiliriz.
– Boşnakların içki, özellikle de bira tüketimleri yüksektir. Hemen hemen her şehirde bir bira fabrikası vardır. Saraybosna, Bihaç ve Mostar bu şehirlerden bazılarıdır. Ayrıca Belçika (Stella), Hırvatistan (Tuborg) ve Türkiye’den (Efes) , Almanya’dan çeşitli marka biralar ithal edilmektedir. Diğer alkollü içkilerin tümü dışarıdan gelmekte olup, rakı ise evlerde yapılmaktadır.
– Bosna’da içkinin yanı sıra sigara tüketimi de çok yüksek olup, Saraybosna ve Mostar’da sigara fabrikaları vardır. Saraybosna – Mostar yolu üzerinde bir kola fabrikası, Saraybosna, Travnik ve Banjaluka’da meyve suyu fabrikaları mevcuttur. İçeceklerin önemli bir kısmı Bosna’da üretilmekte ya da şişelenmektedir. Bununla birlikte sektörde yeni tesislerin kurulmasına ihtiyaç vardır.
– Boşnaklar yemeklerinde genellikle ayçiçek yağını tercih etmektedirler. Yerli üretimleri daha doğrusu birkaç sıvı yağ dolum tesisleri olduğu gibi, ithalat da yapmaktadırlar. Sıvı yağ ithalatı genelde Avusturya, Macaristan ve Sırbistan’dan gerçekleşmektedir. Son zamanlarda İtalya ve İspanya menşeli zeytinyağı tüketimi artış eğilimindedir. Sıvı yağ ithalatında daha önceleri uygulanmakta olan prelevmanlar Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) ile kaldırılınca yerli Boşnak üretici bundan zarar görmüştür.
– Ayrıca margarin fabrikaları da olmayıp, margarin ihtiyacı da ithalat ile karşılanmaktadır. Margarinin yanı sıra bir miktar tereyağı da ithal edilmektedir. Margarin ve tereyağı ithalatı Hırvatistan, Slovenya, Almanya, Avusturya gibi ülkelerden gerçekleşmektedir.
– Bütün bunlar ışığında, firmalarımızın birbirlerini fiyat kırarak zarara sokmamaları, pazarı bozmamaya çalışarak kaliteli ürünlerle pay almaya çalışmaları her ülkede olduğu gibi Bosna Hersek’de de dikkat edilmesi gereken bir husustur.
Reklam ve Promosyon
Bosna Hersek’de 7 günlük gazete ve 12 tanesi kamu olmak üzere 30 televizyon kanalı bulunmaktadır. Saraybosna’da iki, Banja Luka ve Mostar’da ise birer haber ajansı bulunmaktadır
Bosna Hersek’de günde yedi defa yayınlanacak 30 günlük bir televizyon reklam kampanyasının yaklaşık olarak 60.000$’a mal olabileceği öğrenilmiştir. Televizyon reklamlarının yanında ülkede kullanılabilecek en önemli reklam aracı bilboardlardır. Yol kenarlarında bulunan bilboardların ulaşılan kitle açısından en etkin reklam araçlarından biri olduğu düşünülmektedir.
Bosna Hersek’te her yıl irili ufaklı yaklaşık 30 kadar fuar düzenlenmekte olup, bu fuarların çoğu yerel/bölgesel nitelikte ve nispeten küçük fuarlardır. Ülkede ihracatçılarımız açısından önem arz eden ve katılımında fayda görülen fuarlar aşağıda yer almaktadır (Saraybosna Ticaret Müşavirliği):
• Mostar Uluslararası Ekonomi Fuarı: Mostar’da düzenlenen bir fuar olup, genel nitelikli bir fuardır.
• ZEPS: Zenica’da düzenlenen bir fuar olup, genel nitelikli ve Bosna Hersek’te düzenlenen en büyük fuardır.
• INTERIO: Saraybosna’da düzenlenen fuar, mobilya ve aksesuarları da dahil olmak üzere ev içi ürünler ve ev dekorasyonu sektörlerini kapsamaktadır.
• ENERGA-Uluslararası Enerji Fuarı: Tuzla şehrinde düzenlenmekte olan fuar enerji sektörünün bütün segmentlerini hedeflemektedir.
• İnşaat Fuarı: Saraybosna’da düzenlenmektedir.
• Turizm Fuarı: Saraybosna’da düzenlenmektedir.
• Kitap Fuarı: Saraybosna’da düzenlenmektedir.
Bosna Hersek’te yıl içerisinde düzenlenen bütün fuarlar ve etkinliklere ilişkin bilgilere http://komorabih.ba/wpcontent/uploads/2014/04/Kalendar_sajmova_2014_bh_kon. pdfadresinden ulaşılabilmektedir.
Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme
Bosna Hersek standartları ile Türk standartları birbiri ile uyumlu olup, gerek ambalajlamada ve gerekse etiketlemede bir sorunla karşılaşılmamaktadır.
Ürün etiketlerinde, ürünün ismi, ithalatçının adresi, ürünün menşei, net ağırlığı/hacmi/miktarı, ürünün içindekiler, muhafaza bilgileri ve tüketicinin dikkat etmesi gereken ilgili uyarılar bulunmalıdır. Teknik olarak karmaşık ürünlerin sunumunda kullanım klavuzu, üretici bilgileri garanti belgesi ve süresi, yetkili servis ve diğer ilgili bilgiler yer almalıdır. Ürün ile ilgili tüm bilgiler pazara sunulmadan önce Boşnakça veya benzer olan dillere çevrilmesi gerekmektedir.
Gıda ve diğer maddelerin sıhhi uygunluğu ile ilgili yasa gıda maddelerinin etiketlenmesi hususunu da düzenlemektedir. Yasaya göre etiket hem perakende satış ambalajının üzerinde ve hem de dökme ambalajın üzerinde bulunmalıdır. Bu etiketlerin üzerinde son kullanma tarihi, gıda katkı maddelerinin tipi, ilave edilen vitaminler, mineraller, ürünün besin değerini artırmak için diğer katkı maddeleri yer almalıdır. Diyet uygulayan kişiler için besin değeri değişikliğe uğramış gıda maddelerinin etiketlerinde bu durum belirtilmelidir. Etiketlerde gıda maddesinin muhtemel tıbbi faydaları yer almamalıdır.
Etiket ya da ambalaj üzerinde “light” ya da “yağı azaltılmış” gibi ibareler kullanmak serbesttir. Ancak etiketlerde tüketiciyi yanlış yönlendirebilecek orijin, miktar ve kalite ile ilgili yazı, resim veya çizim ya da sağlıkla ilgili bilgi olmamalıdır.
Satış Teknikleri ve Satışı Etkileyen Faktörler
Boşnak tüketicide diğer pekçok ülkede olduğu gibi, kaliteli ve uygun fiyatlı mal talep etmekte, markalı ürünleri tercih etmektedir. Beyaz ve kahverengi eşyada satılan malın garanti süresi ve yaygın servis imkanları da ayrıca önem kazanmaktadır.
Boşnak iş adamı ise peşin para ile ticaret yerine altı ay gibi vadeli mal almayı tercih etmektedir.
Anlaşmazlıkların Çözümü
Bosna Hersek’de iş yaparken herşeyden önce güvene dayalı iş yapmak yerine mutlaka geçerli yazılı belgelere dayalı iş yapmak gerekir.
Ticari anlaşmalar yapmadan önce ticari konularda deneyimli bir avukattan yasal destek alınması çok yerinde bir davranış olacaktır.
Satış Sonrası Hizmetler
Boşnak tüketici, satınaldığı ürünün garanti belgesine yaygın servis ağına büyük önem vermektedir.
Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri
Bosna Hersek ulaştırma açısından Güney Doğu Avrupa bölgesinin ortasında stratejik bir konumda bulunmaktadır. Orta Bosna bölgesinde yer alan Zenica’dan, Üsküp ve Belgrad şehirleri ile Macaristan aşağı yukarı aynı uzaklıkta bulunmaktadır. Ayrıca ülkeyi diğer hatlar üzerinden (Ploce – Mostar – Saraybosna – Visoko – Zenica – Doboj – Slovenski) Avrupa’ya bağlayacak 5C Koridoru projesi de yürütülmektedir.
Mevcut yollar oldukça virajlı ve dardır. 100-120 kmlik bir mesafe bile 1 saat 30 dk ile 2 saat arasında değişen bir zaman dilimini kapsamakta, bazı yollarda bu süre daha da uzayabilmektedir. Bu sebeple, ağır tonajlı vasıtalar için uygun lojistik ortamın bulunmadığı söylenebilir.
Belirtilen olumsuz yol koşullarına rağmen Bosna Hersek Türkiye’deki nakliye firmaları açısından bölgesel bir yönetim ve dağıtım merkezi olarak ele alınabilir. Kamyon taşımacılığı baz alındığında merkez transit geçiş noktası olan Orta Bosna daha etkin ve düşük maliyetli bir operasyon imkanı sağlayabilir. Ancak, belirtilen olumsuz koşulların yanısıra yolların rehabilitasyonuna yönelik girişimlerin dikkate alınması değerlendirmelerin daha sağlıklı yapılabilmesine imkan tanıyacaktır.
Türkiye’den ülkeye yapılan taşımalarda pek fazla sıkıntı bulunmamaktadır. Kara taşımacılığında firmaların araç belgelerinin yanında ruhsatın da muayene tarihi dahil eksiksiz olarak bulundurulması gerekmektedir. Gümrüklerde en çok dikkat edilen noktaların başında belgeler gelmektedir. Eksiklik durumunda araç takılı kalabilmektedir.
Ayrıca, yolların dar, virajlı ve bozuk olması ürünler için daha itinalı ambalajlama yapılmasını gerektirmektedir. Yol şartları dikkate alındığında, ürünün teslimatında sıkıntı yaşanmaması açısından zarar görme riskini en aza indirecek önlemlerin, ambalajlama başta olmak üzere alınması önem arz etmektedir.
Türkiye’den Bosna’ya yapılan sevkiyatlar küçük bir ülke olması dolayısıyla az olmaktadır. Giden araçların dönüşü de karşılıklı ticaretin dengesizliği dolayısıyla üçüncü ülkeler üzerinden gerçekleşmektedir. Türkiye’den Saraybosna’ya yapılan yüklemelerin TIR başına 1900-2000€ arası bir maliyet oluşturduğu görüşülen firmalar tarafından ifade edilmektedir. Ürüne göre değişmekle beraber fiyatlara %5-10 arası bir maliyet yansımasına sebep olabilmektedir. Dolayısıyla, İtalya, Hırvatistan, Slovenya vb. yakın ülkeler nakliye avantajı dolayısıyla maliyet avantajına sahiptir.
Mal sevkiyatı sırasında firmalarımızın özellikle dikkat etmesi gereken hususlardan biri de Bosna Hersek ile gerçekleştirilen STA’nın sağlayacağı maliyet avantajıdır. Bu avantajın aktif hale getirilebilmesi için Euro 1 belgesi gerekmektedir. Bu belgenin beyan edilememesi durumunda %11 oranında bir vergi ödenmesi gerekmektedir, bu da fiyat avantajının kaybolmasına sebep olmaktadır.
Kamu İhaleleri
Kamu ihaleleri ile ilgili olarak T.C. Saraybosna Büyükelçiliği, Ticaret Müşavirliğimizden bilgi alınabilir. Ticaret Müşavirliğimizin iletişim bilgileri aşağıdadır.
Adres: Skenderije 4 71000 Saraybosna / Bosna Hersek
Tel: 00 387 33 665 988
Fax: 00 387 33 208 562
E-Mail: saraybosna@ekonomi.gov.tr
web: www.musavirlikler.gov.tr
İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler
Bosna-Hersek uzun yıllar Türk Kültürünün etkisi altında yaşamış olup, kültürel olarak pek çok benzer yönlerimiz vardır. Öne çıkan bazı farklılıklar arasında Boşnakların daha az sebze ve bakliyat tüketmeleri, daha çok et ve et ürünlerini tüketiyor olmalarını söyleyebiliriz. Firmalarımızın bu farklılıkları dikkate almaları, birbirlerini fiyat kırarak baltalamamaları, pazarı bozmamaya çalışarak kaliteli ürünlerle pazardan pay almaya çalışmaları doğru olacaktır.
Para Kullanımı
Resmi para birimi Konvertibale Mark (KM, BAM)’dir. 1 KM = 100 fennig olarak değer bulmaktadır. Demir paralar: 5, 10, 20 ve 50 fennig ile 1 ve 2 KM şeklindedir.
Kağıt paralar ise 1, 5, 10, 20, 50, 100 ve 200 KM olarak tedavülde bulunmaktadır.
KM döviz kuru EURO’ya endekslenmiş olup, 1,96 KM = 1 Euro’ya sabitlenmiştir.
Döviz değişimi bankalar, postaneler ve döviz büfelerinden yapılabilmektedir.
Pasaport ve Vize İşlemleri
Bosna-Hersek Türkiye’ye vize uygulamamaktadır.
T.C. Saraybosna Büyükelçiliği
Turkish Embassy
Hamdije Kresevljkovica
571000 Sarajevo
Tel: +387 33 -568 750/ 221 858
Faks: +387 33 -267 261/ 568 777
T.C. Saraybosna Ticaret Müşavirliği
Turkish Office of the Commercial Councellor
Ul. Skenderija 4
71000 Sarajevo
Tel: +387 33-665 988
Faks: +387 33-208 562
saraybosna@ekonomi.gov.tr
Bosna Hersek Büyükelçiliği
Turan Emeksiz Sok. Park Blokları
B Blok No. 3/9-10
GOP/ANKARA
Tel: 312-427 36 02/03
Faks: 312-427 36 04
bh_emb@kablonet.com.tr
Bosna Hersek İstanbul Başkonsolosluğu
Dikilitaş Mah. Yeni Gelin Sok. No. 24/3
Beşiktaş/İSTANBUL
Tel: 212-236 69 34
Faks: 212-236 28 31
gco-tr-ist@ttnet.net.tr
Bosna Hersek İzmir Fahri Konsolosluğu
Mustafa Kemal Atatürk Blv. No.65
Atatürk Organize Sanayi Bölgesi
35620 Çiğli/İZMİR
Tel: 232-328 18 90
Faks: 232-328 18 89
izmirconsulbh@terbay.com.tr
Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri
Bosna Hersek’de resmi tatiller:
1 – 2 Ocak Yeni Yıl tatili,
1 Mart Bağımsızlık Günü,
1 – 2 Mayıs Uluslararası Mayıs Tatili ve
25 Kasım Ulusal Tatildir.
Bu tatiller süresince bazı dükkanlar ve kurumlar 24 saat açıktır. Diğer taraftan Bosna Hersek’de vatandaşların inançlarına göre dini bayramlarda da çalışılmamaktadır.
Çalışma saatleri işyerlerine göre değişmekle birlikte resmi daireler ve firmaların çalışma saatleri için genel uygulama 08:00-16:00 saatleri arasıdır.
Bankalar
– Haftaiçi 08:30 – 19-20:00
– Cumartesi 09:00 –13:00
Postane
– Her gün 07:00 – 16:00 (20:00 Merkez Ofis)
Bakkallar
– Her gün 08:00 – 22:00
Pazarlar
– Pazartesi-Cumartesi 07:00 – 17:00
– Pazar 07:00 – 16:00
Alışveriş Merkezleri
– Pazartesi-Cumartesi 08:30 – 23:00
– Pazar 08:30 – 22:00
Kullanılan Lisan
Ülkede Boşnakça konuşulmaktadır. Bosna Hersek’de iş görüşmesi yapmak için Boşnakça bilmiyorsanız Türkçe ve Boşnakça bilen bir tercümana ihtiyaç duyabilirsiniz. İngilizce, Almanca gibi lisanlar Bosna Hersekte fazla yaygın değildir.
Ulaşım
Karayolu Ulaştırması
Türkiye ile Bosna Hersek arasındaki karayolu taşımaları, 14.01.2002 tarihinde Ankara’da imzalanan İkili Karayolu Taşımacılığı Anlaşması ve bu Anlaşma uyarınca düzenlenen protokoller çerçevesinde yürütülmektedir.
Deniz Ulaştırması
Bosna-Hersek ile denizcilik anlaşması müzakereleri halihazırda iki ülke yetkilileri arasında sürdürülmektedir.
Havayolu Ulaştırması
Türkiye-Bosna Hersek Hava Ulaştırma Anlaşması 28 Nisan 1995 tarihinde imzalanmıştır. THY ve Saraybosna Havayolları tarafından haftanın her günü Saraybosna ve İstanbul arasında düzenli sefer bulunmaktadır.
Yararlı Adresler
T.C. Saraybosna Büyükelçiliği
Turkish Embassy
Hamdije Kresevljkovica
571000 Sarajevo
Tel: +387 33 -568 750/ 221 858
Faks: +387 33 -267 261/ 568 777
T.C. Saraybosna Ticaret Müşavirliği
Turkish Office of the Commercial Councellor
Ul. Skenderija 4
71000 Sarajevo
Tel: +387 33-665 988
Faks: +387 33-208 562
saraybosna@ekonomi.gov.tr
Bosna-Hersek Büyükelçiliği
Turan Emeksiz Sok. Park Blokları
B Blok No. 3/9-10
GOP/ANKARA
Tel: 312-427 36 02/03
Faks: 312-427 36 04
bh_emb@kablonet.com.tr
Bosna-Hersek İstanbul Başkonsolosluğu
Dikilitaş Mah. Yeni Gelin Sok. No. 24/3
Beşiktaş/İSTANBUL
Tel: 212-236 69 34
Faks: 212-236 28 31
gco-tr-ist@ttnet.net.tr
Bosna-Hersek İzmir Fahri Konsolosluğu
Mustafa Kemal Atatürk Blv. No.65
Atatürk Organize Sanayi Bölgesi
35620 Çiğli/İZMİR
Tel: 232-328 18 90
Faks: 232-328 18 89
izmirconsulbh@terbay.com.tr
Bosna-Hersek Ticaret Bakanlığı
Ministry of Trade
www.fmt.gov.ba
Bosna-Hersek Fiziki Planlama Bakanlığı
Ministry of Physical Planning
www.fmpu.gov.ba
Bosna-Hersek Tarım, Su Yönetimi ve Orman Bakanlığı
Ministry of Agriculture, Water-Management and Forestry
info@fmpvs.gov.ba
www.fmpvs.gov.ba
Bosna-Hersek İçişleri Bakanlığı
Ministry of Interior
www.fmup.gov.ba
Bosna-Hersek Adalet Bakanlığı
Ministry of Justice
www.fmp.gov.ba
Bosna-Hersek Maliye Bakanlığı
Ministry of Finance
www.fmf.gov.ba
info@fmf.gov.ba
Bosna-Hersek Enerji, Maden ve Sanayi Bakanlığı
Ministry of Energy, Mining and Industry
www.fmeri.gov.ba
fmeri-sa@bih.net.ba
Bosna-Hersek Ulaştırma ve Haberleşme Bakanlığı
Ministry of Transport and Communication
www.fmpik.gov.ba
fmpiksa@bih.net.ba
Bosna-Hersek Sağlık Bakanlığı
Ministry of Health
kab.moh@bih.net.ba
Bosna-Hersek Eğitim ve Bilim Bakanlığı
Ministry of Education and Science
www.fmon.gov.ba
Bosna-Hersek Kalkınma, Girişimcilik ve El Sanatları Bakanlığı
Ministry of Development, Entrepreneurship and Crafts
www.fmrpo.gov.ba
fmrpo@fmrpo.gov.ba
Bosna-Hersek Çevre ve Turizm Bakanlığı
Ministry of Environment and Tourism
Tel: +387 33 726 700
Faks: +387 33 726 747
Federal İstatistik Bürosu
Federal Bureau for Statistics
www.fedstat@fzs.ba
Özelleştirme Ajansı
Agency for Privatisation
www.apfbih@bih.net.ba
Yabancı Yatırımı Geliştirme Ajansı
Foreign Investment Promotion Agency of BiH
www.fipa.gov.ba
Merkez Bankası
Central Bank of BiH
www.cbbh.ba
Haberleşme
Telekomünikasyon sektöründe her üç etnik grubun kendi operatörü bulunmakta (Hırvat: Eronet, Boşnak: BH Telekom ve Sırp: Telekom Sırpske) olup, bunların en büyüğü BH Telekom’dur.
Bosna Hersek’ten yapılan Türkiye aramaları nispeten pahalıdır.
Yerel Saat
Zaman Dilimi:
Bosna-Hersek Türkiye’den bir saat geridedir. Yaz saati uygulaması Mart ayının son pazarı,
Kış saati uygulaması ise Ekim ayının son Pazar günü yürürlüğe girmektedir.
Yerel Ölçü Birimleri
Bosna-Hersek’de ölçü birimi olarak metrik sistem kullanılmaktadır.
Telefon Kodları
Bosna-Hersek’in uluslararası telefon kodu +387’dir.
İklim
Bosna–Hersek küçük bir ülke olmasına karşın, konumu ve topoğrafyası nedeniyle çok farklı iklim özellikleri göstermektedir. Adriyatik Kıyıları hariç ülkede genelde karasal iklim görülür. Sıcaklık Temmuz-Ağustos aylarında 32 (25–32) dereceye kadar çıkarken Aralık–Ocak aylarında -20 dereceye kadar düşer. Yıllık ortalama yağış 1 200 mm civarında olup, en yağışlı ay olan Haziran ayı ortalaması 110–115 mm ve en kurak ay olan Aralık ayı ortalaması 40–70 mm civarındadır. Güneşli günlerin sayısı ise 200 gün civarındadır.
Ülkenin Güneybatı kesiminde ve Neretva Vadisi’nde Akdeniz iklimi görülür. Bu bölgelerde meyve sebze bahçeleri, üzüm bağları bulunur. Saraybosna’nın güneyi gibi yüksek rakımlı bölgelerde ise Alp İklimi hâkimdir. Yıllık ortalama yağışın yüksekliği ülkenin önemli bir kısmının orman örtüsü ile kaplı olması sonucunu doğurmuş olduğu gibi, yine aynı nedenden dolayı ülke akarsular yönünden de oldukça zengindir. Bu iklim koşulları Bosna–Hersek’te bağcılık, meyvecilik ve sebzecilik için son derece uygun koşullar oluşturmaktadır. Ayrıca seracılık içinde koşullar son derece uygundur.
Bosna –Hersek’in iç kısımları ise dağlık olup, karasal iklime sahiptir. Kışlar soğuk, yazlar ise uzun sürmektedir. Su bakımından zengin çayır ve meralar intensif ve ekstansif sığır yetiştiriciliğine müsait olduğu gibi bu yörelerde patates, lahana gibi sebzeler de yetiştirilmektedir. Bu alanlar organik ürün yetiştiriciliğine de uygundur.
Ülkenin kuzeyinde ise tipik karasal iklim görülmekte olup, kışlar çok soğuk, yazlar ise ılık geçer. Bu bölgedeki ovalar tahıl, sebze ve sığır yetiştiriciliği için elverişlidir.