EĞİTİME VE SANATA ADANMIŞ BİR ÖMÜR: ŞEHİT RESSAM HASAN RIZA VE EDİRNE NUMUNE-İ TERAKKÎ MEKTEBİ
Cengiz Bulut
Araştırmacı – Yazar
Hasan Rıza İstanbul’un Üsküdar semtinde Ağa hamamında 1858 de doğdu. Babası Miralay Şakir Bey, Annesi Nefise hanımdır. Fatma Feryal, Ruhiye ve Fatma hanım adında kardeşleri vardır.
Hasan Rıza Bey 93 harbi de denen 1877/1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, savaşı resmetmek üzere gelen İtalyan bir Ressama eşlik eder, Hasan Rıza’nın resme olan tutkusunu fark eden İtalyan Ressam onu İtalya’ya davet eder, İtalya’da Roma’nın, Floransa’nın, Napoli’nin atölyelerinde, müzelerinde senelerce çalışır, bir süre sonra Mısır’a gider, ülkesinden 12 yıl ayrı kalmıştır oradan İstanbul’a daha sonra da 1890’lı yıllarda Edirne’ye gelir.
Edirne’ye yerleştiğinde, yeni evlerle süslü, tarihî havasını severek bir an ayrılmadığı Edirne’nin Karaağaç semtindeki evinde oturur, atölyesi de oradadır ve orada çalışır. Bugün millete yadigâr kalmış eserlerini hep burada yapmıştır. Ressam Hasan Rıza’nın çok çalıştığı, mevcud ve Bulgar Vandalları tarafından yağma edilen resimlerinin çokluğundan anlaşılmaktadır. Bulgar yağmasında eserlerinin onda dokuzu kaybolmuştur.
| Edirne’ye geldiği sırada
Hasan Rıza Bey |
Her gün Karaağaç’tan Müdürü bulunduğu önce “Melcei Eytam” adı ile açılan Hamidiye Sanayi Mektebine iner, ilk zamanlarda kurduğu hususi mektebine gider ve Edirne İdadisi de dâhil olduğu hâlde derslerini verirdi.
Ressam Hasan Rıza, Edirne eğitim hayatına büyük hizmetler de bulunmuş, muhtelif okullardaki öğretmenlikleri esnasında öğrencilerinin fikren gelişmelerine çalışmış, marifet sahibi ve hürriyet aşığı bir üstad olarak Edirne’nin sayılı abidelerinden biri olmuştur.
Ressam Hasan Rıza’ya Edirne’deki en yakın arkadaşı Dr. Rıfat Osman, “Koca Adam” lâkabını takmıştır. Ressam Hasan Rıza Mimar Koca Sinan’ın hayranlarındandır. Her sene bu büyük dâhinin vefat ettiği gün birkaç saatini Selimiye mihrabının yanında geçirir, güya bir sevgili defnedilmiş gibi üzgün bir ruhla camiden çıkarmış.
26 Mart 1913 Edirne Bulgar ordusunca işgâl edilir. Bütün şehir yirminci yüzyılın vandalları Bulgarlar tarafından talan edilmekte, çoluk çocuk demeden şehirde insan avı yapılmaktadır. Hamidiye Sanayi Mektebi Müdürü Ressam Hasan Rıza, Hıdırlık Tabya’ya bir kefen bezi gibi çekilen beyaz teslim bayrağını görünce Karaağaç’taki Atölyesine gitmek ister, amacı yıllarca göz nuru döktüğü yağlı boya tablolarını, dillere destan silah koleksiyonunu Bulgar yağmacılardan korumaktır, koşarak Karaağaç’a gittiğinde etrafını saran Bulgar askerleri tarafından katledilir.
Edirne tekrar Türk ordusunca geri alındıktan sonra Şehit Ressam Hasan Rıza’nın katledildiği yerde cenazesi aranır, her yer kazılır ama cenazesi bulunamaz. Bugün Karaağaç’a giderken sağ taraftaki Jandarma şehitliğinde temsili mezarından başka bir izi yoktur.
Numune-i Terakki Mektebi
Ressam Hasan Rıza Bey, “Tarih Kitabı” benzetmesi yaptığı Edirne’de 1308 (1892) de Numune-i Terakki mektebini kurmuştur. Bu mektebi hususi olarak idare etmiş ve oranın müdürü olarak senelerce çalışmıştır. Açtığı bu özel eğitim yuvasında amacı para kazanmak olmamış, Edirne’ye ve devletine yararlı olacak bilgili, iyi ahlâklı insanlar yetiştirmek için çaba sarf etmiştir. Sahibi olduğu okulda ders verecek olan öğretmenleri de, özel olarak iyi yetişmiş, konusunda uzman kişiler arasından seçmiştir.
Bir gün dostu Doktor Rıfat Osman Bey çocuk gürültüsünden, kalabalığından çok hoşlandığı ihtimalinden kendisine bahsedince ciddî bir lisanla: “Felek bana evlât vermedi. Ben yüzlerce çocuğa manevî babalık ederek intikam alıyorum.” cevabını vermiştir.
Hasan Rıza merhumun ilk talebesinden olan ve Edirne’de Eski Cami imam hatibi ve Eski Eserleri Koruma Derneği erkânından Râkım Ertür’ün verdiği bilgiye göre;
Okul Edirne’de dershaneli, programlı ve saatle ders okutan, ilk ve orta tahsil gösteren iptidaî ve rüşdî bir mektepdir. 1313-1314 (1897-1898) tarihlerine kadar birkaç yer değiştirerek devam etmiş ve sonra masrafını karşılamayınca mektebi maalesef kapatmak mecburiyetinde kalmıştır. Bir müddet de Arap Said Efendi isminde bir hoca “Darül Edep” ismiyle yürütmüştür.
İlk açtığı mektebin yeri Kadirhane sokağındadır. “Numune-i Terakki” sonradan üç yer değiştirmiştir. Birincisi Kadirhane Sokağında Kıyık Caddesinde Soğuk Su Sokağına geçiyor. İkincisi Soğuk Çeşme Sokağı karşısındadır. Ön ve yan cephesinden fotoğrafı vardır. Sonra Zehrimar Camii Sokağındaki Hacı Hasan Efendi evine naklediyor. En son Numune-i Terakkî burada kapanmıştır.
Ressam Hasan Rıza Bey mektebinde resim dersi veriyor.
| Edirne’de Kadirhane sokağındaki
Numune-i Terakki Mektebi |
Jimnastik öğretmenliği de yapıyor, başka derslere de giriyordu. Aynı zamanda Edirne Lisesi’nde resim hocalığı da yapıyordu.
Hasan Rıza Bey’in Edirne’de Kurduğu Numune-i terakki Mektebinden
Müdür Muavini İbrahim ve Farsça öğretmeni Filibeli Said Efendilerle.
Bir yanıt bırakın