Osmanlı Devletinde Bilim ve Teknolojiye Kısa Bir BakışOsmanlı Devleti hâkimiyet sürdüğü dönemlerde her alanda olduğu gibi bilim ve teknoloji alanında da önemli katkılar sağlamıştır. Özellikle astronomi, tıp, matematik alanları olmak üzere birçok bilim dalında çalışmalar yapan ve eserler yazan bilim adamları yetiştirmiştir. Osmanlı Devleti klasik dönemde her alanda olduğu gibi bilim ve teknoloji alanında da çağdaşı olan Avrupalı devlet¬lerden üstün bir haldeydi. Bu üstünlüğünü 17. yy.’a kadar devam ettirebilmiştir. Osmanlı Devleti’nde medreselerde İslami bilimler ile pozitif bilimler birlikte okutuluyordu. Bu nedenle, Osmanlı Devleti’nde bu iki alanda da çok önemli bilginler yetişmiştir. Osmanlı Devleti hakim olduğu coğrafyalarda özellikle Balkanlarda çok sayıda medrese inşaa etmiştir. Balkanlardaki bu medreselere en önemli örnekler Bulgaristan Filibe’deki Karagöz Paşa Medresesi ve Yunanistan Kavala’daki Mehmet Ali Paşa Medresesidir. Osmanlı Devletinde önemli bilim adamları ve çalışma alanları olarak şunlar sayılabilir:Kadızade-i Rumi: Matematik ve astronomi alanında çalış¬malar yapmıştır. Ali Kuşçu, Kadızade-i Rumi’nin öğrencisidir.
Molla Fenari: Osmanlı Devleti’nin ilk şeyhülislamıdır. Man¬tık, Matematik, Astronomi ve dini bilimler alanlarında önemli çalışmalar yapmıştır.
Ali Kuşçu: Ünlü Matematik ve astronomi bilginidir. Semerkant’ta doğmuştur. Timur’un torunu Uluğ Bey’in hükümdarlığı sırasında Semerkant’ta bulunan rasathane’nin (gözlemevi) Müdürlüğünü yapmıştır. Uluğ Bey’in ölümünden sonra Fatih Sultan Mehmet’in daveti ile İstanbul’a gelerek Ayasofya Medreselerinde matematik ve astronomi dersleri vermiştir.En önemli eserleri: Risale fi’l Fethiye (Fetih Risalesi), Risale-Hisap (Matematik Risalesi), Risale Fi’l Hey’e (Astronomi Risalesi)’dir.
Piri Reis: Ünlü Türk denizcisi ve coğrafyacısıdır. “Kitab-Bahriye (Denizcilik Kitabı)” adlı eseri ve çizdiği dünya haritaları ile bilinen Piri Reis, Osmanlı Donanmasında komutan olarak görev yapmıştır. Hint-Deniz Seferlerine katılan Piri Reis Portekizlilere karşı savaştı. 1554 yılında donanmayı Basra Körfezi’nde bırakıp döndüğü için suçlu görülerek idam edildi.Piri Reis’in 1513 ve 1528 yıllarında çizdiği iki dünya harita¬sında Amerika Kıtası’nı, Atlantik Okyanusu’nu, Afrika kıyıla¬rını ve diğer pek çok ayrıntıyı büyük bir isabetle çizmiştir. Ayrıca Antarktika Kıtası’nı keşfinden yaklaşık 350 yıl önce haritasında belirtmiştir.
Seydi Ali Reis: Ünlü Türk denizcisidir. Osmanlı Donanma¬sında komutan olarak görev yapmıştır. Hint-Deniz Seferle¬rinde Portekizlileri mağlup etti. Yoğun fırtına sebebiyle Hindistan kıyılarına kadar sürüklendi. Askerleri ile yaya olarak uzun süren bir yolculuktan sonra İstanbul’a döndü. Bu yolculuğu sırasında gözlemlediklerini ve yaşadıklarını “Mir’at’ül Memalik” (Memleketlerin Aynası) adlı eserinde toplamıştır.
Kâtip Çelebi: Tarih, coğrafya, astronomi alanında yaptığı çalışmaları ile tanınan 17. yy.’ın en önemli Türk bilginlerin¬den biridir. Çalışmalarında pozitif bilimlerin önemini vurgu¬lamış, medreselerden fen bilimlerinin çıkartılmasını eleştir¬miştir.En önemli eserleri: Keşfü’z-Zünun (Bibliografya), Fezleke (Tarih), Cihannüma (Coğrafya), Tuhfetü’l Kibar fi Esfar’l Bihar (Denizcilik Tarihi)
Evliya Çelebi: Ünlü Türk gezginidir. IV. Murat döneminde devlet hizmetine girdikten sonra yaklaşık elli yıl boyunca Anadolu, Rumeli, Mısır, Kırım, Hicaz, Irak, Suriye, Arnavut¬luk, Bosna-Hersek, Eflak-Boğdan, Begrat, Azerbaycan gibi Osmanlı toprakları ile komşu ülkeleri gezmiştir. Bu gezile¬rinde gözlemlerini ve yaşadıklarını on ciltten oluşan “Seyahatname” adlı eserinde toplamıştır.
Matrakçı Nasuh: Matematik, geometri, tarih ve coğrafya alanında çalışmaları ile ünlü Türk bilginidir. Aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin ünlü minyatür sanatçılarından biridir.
Kemal Paşazade (1468-1534): Kemal Paşazade, Beylerden olup, medrese eğitimini tamamladıktan sonra müderris (profesör) oldu. Sonra Edirne kadısı oldu. Sonra Edirne’de Dar-ül Hadis Medresesi ve İstanbul Beyazıt Medresesi’nde müderrislik yaptı. Tarih alanında yaptığı çalışmaları ile bilinen Osmanlı şeyhülislamıdır. En önemli eseri “Tevarih-i Ali Osman”dır.
Akşemsettin: Fatih Sultan Mehmet’in hocasıdır. Hem dini hem de pozitif bilimler alanlarında önemli çalışmalar yap¬mıştır.
Diğer bazı ünlü tarihçileri de şöyle sıralamak mümkündür:
* Âşık Paşazade, ünlü tarihi olan Âşıkpaşazâde Tarihi olarak bilinen Tevarih-i Al-i Osman adlı tarihi yazmaya başladı. 1484’de yaşı 85’e vardığında bu tarihi bitirdi.* Naima (Tarih): Osmanlı Devleti’nde devletin resmî tarihçi¬sine “Vakanüvis” denirdi, ilk Osmanlı vakanüvisi Naima Efendi’dir. Özellikle tarih, edebiyat ve astroloji konuları ile ilgilendi. Naîmâ Tarihi’ne konu olan yıllar, Osmanlı İmparatorluğu’nun en zayıf zamanlarına rastlar. Nâimâ’nın anlattığı bazı hadiseler; yönetimin onun kalemine değer verip işine karışmadığını göstermektedir.* Hoca Saadettin, Şeyhülislam olarak fetva yazımında büyük yetenek gösterdi. Şeyhülislamlığı ve müderrisliği dışında asıl ününü Hoca Tarihi olarak da anılan Tac üt-tevarih isimli yapıtıyla kazandı.
• Osmanlı Döneminde yetişen diğer bilim adamları:
* Sinan Paşa, 15. yüzyıl Osmanlı kelam ve matematik alimi ve devlet adamıdır.* Takiyüddin, Takiyüddin-i Râsıd ilmî zihniyet, orijinal katkı, yeni tespitler ve araştırma bakımından Osmanlı ilminin zirvesinde bir bilim adamıdır. Onun en büyük başarısı hiç şüphesiz İstanbul’da İslam medeniyetinin son büyük rasathanesini kurması ve burada gözlem faaliyetlerinde bulunmasıdır.* Altunizade, nebatî (bitkisel tıp) tıpla meşgul olan Altunîzâde’nin idrar darlığı çekenlere başarılı sonda ameliyatları yaptığını Şakaik-i Numaniye’den öğrenmekteyiz. Coğrafi Keşiflerle zenginleşen ve ekonomilerini güçlendiren Avrupa devletleri, Rönesans ve Reform hareketleriyle düşünce ve bilim hayatında önemli atılımlar yapmıştır. Osmanlı İmparatorluğu Avrupa’daki teknolojik ve bilimsel gelişmelere ayak uyduramamış, Avrupa’nın gerisinde kalmıştır. Özellikle merkezi yönetimin ve ekonominin bozulması, uzun süren savaşlar bilim ve teknolojinin gerilemesine neden olmuş ve sonunda devletin yıkılmasıyla sonuçlanmıştır.
Bir yanıt bırakın